۱۲ میلیون کنتور هوشمند برای مقابله با ناترازی آب و برق

بحران ناترازی انرژی و تنش آبی در ایران، سیاست‌گذاران را به سمت تغییر پارادایم از «جریمه مالی» به «مدیریت فنی و هوشمند» سوق داده است. بر اساس تازه‌ترین اظهارات مقامات مجلس و وزارت نیرو، قرار است با تکیه بر فناوری‌های دانش‌بنیان و نصب گسترده کنتورهای هوشمند، دوران قطع سراسری آب و برق به پایان برسد.

همچنین، سیاست‌گذاران قصد دارند با این طرح به‌جای تنبیه تمام مشترکان و قطع کردن آب و برق، فقط جریان انرژی مشترکان پرمصرف را محدود کنند. این استراتژی که در برنامه هفتم توسعه نیز بر آن تاکید شده، راهکاری عدالت‌محور برای عبور از گلوگاه‌های بحرانی تابستان و زمستان پیش‌ رو است.

عبدالجلال ایری، سخنگوی کمیسیون عمران مجلس، به‌تازگی با ترسیم نمایی نگران‌کننده از وضعیت منابع آبی کشور، بر لزوم صداقت وزارت نیرو با مردم تاکید کرد. آمارهای ارائه‌شده توسط وی نشان می‌دهد که حجم منابع آب تجدیدپذیر کشور سقوطی آزاد را تجربه کرده و از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۱۰۳ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کرده است.

این در حالی است که نسبت مصرف به منابع به عدد هشداردهنده ۹۰ درصد رسیده است؛ رقمی که فاصله فاحشی با شاخص استاندارد جهانی (۴۰ درصد) دارد و نشان می‌دهد ایران در آستانه ورود به یک بحران جدی آبی است.

ایری با انتقاد از کندی روند هوشمندسازی در بخش آب گفت: «از مجموع بیش از ۳۵ میلیون مشترک آب شرب در کشور، تنها ۲۵۰۷ کنتور هوشمند نصب شده است.»

این آمار در حالی بیان می‌شود که مصرف واقعی آب شرب توسط شهروندان (۱۹۵ لیتر در شبانه‌روز) بسیار فراتر از الگوی تعیین شده (۱۵۰ لیتر) است. سخنگوی کمیسیون عمران راهکار برون‌رفت از این وضعیت را تشبیه به «نظام سهمیه‌بندی سوخت» کرد و گفت:

همان‌طور که در زمان اتمام سهمیه سوخت با کارت جریمه عمل می‌شود، در حوزه آب نیز باید سیاست مشابهی اجرا شود. هدف اصلی برنامه هفتم از نصب کنتورهای هوشمند، مدیریت عادلانه مصرف است و این ابزار می‌تواند جایگزین جریمه مشترکان پرمصرف شود تا به جای قطع آب کل شهر، صرفاً آب مشترکان پرمصرف محدود گردد.

– عبدالجلال ایری، سخنگوی کمیسیون عمران مجلس

این نماینده مجلس همچنین با گلایه از افزایش ۴۰۰ درصدی تعرفه انشعابات که فراتر از توان مردم است، به عقب‌ماندگی در حوزه آب‌شیرین‌کن‌ها اشاره کرد و افزود: «برنامه هفتم تاکید دارد حداقل ۸۰ درصد نیاز استان‌های ساحلی از طریق آب‌شیرین‌کن‌ها تامین شود، اما در سال اول تنها ظرفیت ۲۱۸ میلیون مترمکعبی محقق شده است.»

در سوی دیگر میدان انرژی، صنعت برق با برنامه‌ای منسجم‌تر و اهدافی کمی‌نشده به پیشواز هوشمندسازی رفته است. مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل توانیر، هوشمندسازی را هشتمین مگاپروژه از ۱۴ مگاپروژه صنعت برق خواند و از هدف‌گذاری برای نصب ۱۲ میلیون کنتور هوشمند تا سال ۱۴۰۵ خبر داد.

طبق برنامه اعلامی توانیر، قرار است از سه ماه آینده، ماهانه یک میلیون کنتور هوشمند در شبکه توزیع برق کشور نصب شود. رجبی مشهدی این اقدام را راهکاری برای «محدودسازی به‌جای خاموشی» دانست و تاکید کرد: «اگر بتوانیم ۱۵ تا ۲۰ درصد بار مصرفی مشترکان تحت پوشش را از طریق کنتورهای هوشمند کاهش دهیم، دیگر الزامی برای قطع فیدر نیست.»

یکی از چالش‌های اصلی که مدیرعامل توانیر به آن اشاره کرد، رشد عجیب مصرف برق در ساعات غیرپیک است. رجبی مشهدی با استناد به پژوهشی تازه گفت: «مصرف سال جاری نسبت به سال ۱۴۰۲ در حدود ۱۰ شرکت توزیع بین ساعات یک تا ۶ بامداد، رشد بیش از ۱۰ درصد داشته که نشان می‌دهد ۲۰۰۰ مگاوات بار ماینر غیرمجاز در شبکه اتفاق افتاده است.»

به گفته او، کنتورهای هوشمند علاوه بر جلوگیری از فشار بر شبکه توسط استخراج‌کنندگان غیرمجاز رمزارز، این امکان را فراهم می‌کنند که در زمان اوج بار، برق صنایع خورشیدی یا پمپ‌های آب کشاورزی قطع نشود و مدیریت بار به صورت تفکیک‌شده و عادلانه صورت گیرد.

همگرایی برای عدالت و امنیت هر دو مقام مسئول بر استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی برای تولید انبوه این تجهیزات تاکید دارند. در حالی که بخش برق با تعیین مشوق‌هایی برای استان‌های بدون خاموشی و نظارت مستقیم رئیس‌جمهور و وزیر نیرو، شتاب بیشتری به خود گرفته است، بخش آب نیازمند جبران سریع عقب‌ماندگی‌هاست.

نکته کلیدی در اظهارات هر دو بخش، تغییر رویکرد از «قطع کورکورانه» به «کنترل هوشمند» است. رجبی مشهدی تصریح کرد که کمبود برق به راحتی جبران نمی‌شود و راه ریشه‌کن کردن قطعی برق، محدودسازی مصرف است. ایری نیز هشدار داد که آینده امنیت آبی کشور در گرو اقدام قاطع امروز است و بحران فرصتی برای تأخیر باقی نگذاشته است.

به نظر می‌رسد دولت چهاردهم و مجلس بر سر یک نقشه راه مشترک توافق دارند: عبور از بحران ناترازی نه با ساخت نیروگاه و سد جدید (که زمان‌بر و پرهزینه است)، بلکه با مدیریت تقاضا از طریق تکنولوژی. حال باید دید آیا وعده نصب میلیونی کنتورها و مدیریت هوشمند می‌تواند تابستان‌های داغ و کم‌آب ایران را به فصولی آرام و بدون تنش تبدیل کند یا خیر.