ایرانی‌ها ۳ برابر بیشتر از کتاب، در شبکه‌های اجتماعی متن می‌خوانند

سال‌هاست که در گزارش‌های جراید و روزنامه‌ها و پشت تریبون‌های رسمی، مرثیه‌ای تکراری برای «سرانه مطالعه» کشور خوانده می‌شود. کلیشه‌ «مردم ما کتاب نمی‌خوانند» آن‌قدر تکرار شده که به یک باور ملی تبدیل شده است. گزارش جدید «پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات» که به‌تازگی منتشر شده، نشان می‌دهد که ایران با «بحران مطالعه» روبه‌رو نیست بلکه همانند اکثر نقاط دنیا با یک «تغییر پلتفرم» رادیکال مواجه شده است.

براساس یافته‌های این پیمایش، میانگین مطالعه کتاب غیردرسی برای ایرانی‌های کتابخوان (که ۴۱.۱ درصد جامعه را تشکیل می‌دهند)، حدود ۲۵.۵ دقیقه در روز است. اما وقتی سوال تغییر می‌کند و از میزان مطالعه «متون علمی، مقاله و تحلیل» در شبکه‌های اجتماعی پرسیده می‌شود، عدد بیش از دو برابر شده و به ۷۰.۴ دقیقه افزایش پیدا می‌کند.

این همان پدیده‌ای است که در سیلیکون‌ولی به آن «Micro-learning» یا «یادگیری خرد» می‌گویند. آیا ما واقعا مطالعه نمی‌کنیم؟ خیر، ما مطالعه می‌کنیم اما متن‌ها و حتی کتاب‌ها را در قالب پست‌های تلگرامی، رشته‌توییت‌ها و کپشن‌های اینستاگرامی قورت می‌دهیم.

نکته جالب توجه دیگر در این گزارش سهم فرمت‌های نوین کتاب است. در حالی که تصور می‌شد پلتفرم‌هایی مثل فیدیبو، طاقچه یا کتابراه بازار کتابخوانی را قبضه کرده باشند، آمارها نشان می‌دهد که هنوز ۸۱.۴ درصد خوانندگان، وفادار به کاغذ (چاپی) هستند.

سهم کتاب‌های صوتی ۱۱.۲ درصد و کتاب‌های الکترونیک ۱۲.۵ درصد است که هرچند رشد قابل توجهی داشته اما هنوز هم سهم چندانی از بازار کتاب را به دست نیاورده است. به هر حال، نباید فراموش کرد مطالعه در شبکه‌های اجتماعی «رایگان» است، اما کتاب الکترونیک «پولی» است.

در بخش دیگری از گزارش، عدد تکان‌دهنده‌ای وجود دارد: ۲۲ درصد مردم اصلا کتاب نمی‌خرند و بخش بزرگی از خریداران، سالانه مبالغی کمتر از ۵۰۰ هزار تومان برای خرید کتاب هزینه می‌کنند.

در شرایطی که تورم، کاغذ و کتابخوانی را به کالایی لوکس تبدیل کرده، ۲۵.۲ درصد پاسخگویان گفته‌اند که «نبود دغدغه مالی» مهم‌ترین عامل برای بازگشتن به سمت کتاب است. اینجاست که تکنولوژی نقش «منجی» را بازی می‌کند. شبکه‌های اجتماعی با حذف هزینه توزیع و چاپ، محتوا را رایگان در دست مردم قرار داده‌اند.

در این زمینه اما مشکل اینجاست که در این شبکه‌ها هر محتوایی دیده می‌شود و فیلتر خاصی برای ارائه آن‌ها وجود ندارد. کاربر ایرانی شاید پول خرید آخرین اثر ترجمه‌شده را نداشته باشد، اما حجم اینترنت لازم برای خواندن خلاصه همان کتاب در یک کانال تلگرامی را دارد.