پلتفرم‌های تاکسی آنلاین؛ شفاف و کارآمد، اما گرفتار دست‌اندازهای تصمیم‌گیری

تاکسی‌های اینترنتی هم مانند هر پدیده نوظهور دیگری، نواقص و چالش‌هایی دارند. بارها پذیرفته‌ایم که برای ارتقای کیفیت خدمات و پاسخ به دغدغه‌های جامعه، نیازمند اصلاح و همکاری نزدیک‌تر با نهادهای قانون‌گذار هستیم.

اما پرسش اصلی اینجاست: این همه مانع برای چیست؟ چرا عدم آگاهی بخشی و نوظهور بودن کسب‌وکارها و تغییردهنده معادلات سنت‌های گذشته به معنای بی‌قانونی تعبیر می‌شود؟

گاهی حس می‌کنیم هر روز صبح که چشم باز می‌کنیم، سنگ تازه‌ای بر سر راه‌مان گذاشته‌اند؛ یک روز طرح ممنوعیت، روز دیگر نهاد ناظر جدید، روزی یک مصاحبه یا بخشنامه که به بخشی از قانون به نفع اشخاص و گروه‌های مبهمی اشاره دارد.

در چنین فضایی ما ــ چه به‌عنوان شرکت‌های تاکسی اینترنتی و چه فعالین این صنعت ــ در بهترین حالت می‌توانیم فقط برای ماه آینده برنامه‌ریزی کنیم. این در حالی است که ذات یک کسب‌وکار دیجیتال بر آینده‌نگری و سرمایه‌گذاری بلندمدت بنا شده، اما وقتی هر صبح باید نگران تغییر ناگهانی قواعد بازی باشیم، انگیزه و توان توسعه هم تحلیل می‌رود.

تاکسی‌های اینترنتی در سال‌های گذشته فقط شیوه جابه‌جایی را تغییر نداده‌اند؛ بلکه زندگی مردم را دگرگون کرده‌اند. از ایجاد فرصت شغلی برای صدها هزار راننده و کمک به معیشت خانواده‌ها گرفته تا تسهیل دسترسی مناطق حاشیه‌ای به مرکز شهرها و خدمات ضروری، و بازتعریف امنیت سفر از طریق قابلیت رهگیری، شناسایی راننده و ثبت اطلاعات.

همه این‌ موارد دستاوردهایی است که با تلاش و پیش‌دستی خود شرکت‌ها فراهم شده است. تاکسی‌های اینترنتی پیش از هر الزامی، برای خود استانداردها و ضوابط سخت‌گیرانه‌ای تعریف کرده‌اند تا امنیت و اعتماد عمومی را تضمین کنند.

در سال ۱۳۹۸ و پس از ماه‌ها مذاکره میان دولت و بازیگران اصلی این صنعت، قانونی برای ساماندهی فعالیت تاکسی‌های اینترنتی تدوین شد. این قانون که به امضای وزیر کشور، وزیر صنعت، معدن و تجارت و همچنین معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور وقت رسید، نشان‌دهنده آن بود که تاکسی‌های اینترنتی و ملزومات قانونی آن فقط در اجراییات خلاصه نمی‌شود، بلکه در زمره‌ی کسب‌وکارهای فناورانه و اقتصاد دیجیتال جای می‌گیرند.

این قانون نقطه شروعی مهم بود؛ آغازی برای تکمیل و به‌روزرسانی مقررات و پذیرش تاکسی‌های اینترنتی به‌عنوان بخشی از زیست‌بوم نوآوری کشور، در تکمیل ناوگان حمل‌ونقل عمومی و نه در تقابل با آن. امروز و با بلوغ این صنعت، طبیعی است که این قانون نیازمند اصلاح و تکامل باشد. اما کنار گذاشتن آن و افزودن محدودیت‌های تازه، چه توجیهی دارد؟ مگر نه اینکه اصل بر ساده‌سازی قوانین و کاهش دستورالعمل‌هاست، نه بر سنگین‌تر و پیچیده‌تر کردن آن‌ها؟

موضوع مهم این است که تاکسی‌های اینترنتی شفاف‌ترین بستر حمل‌ونقل کشور هستند. هر سفر ثبت می‌شود، قیمت‌ها  از قبل مشخص‌اند، اطلاعات راننده و مسافر وجود دارد و امکان رهگیری کامل فراهم است و داده تمام سفرها در سامانه سماس موجود.

در مورد سفرهای بین‌شهری هیچ مطالعه آماری و داده مستندی جمع‌آوری یا ارائه نشده با این حال تصمیم به ممنوعیت گرفته می‌شود. آیا چنین رویکردی منصفانه است؟ امنیت و سایر تصمیمات کلان باید بر مبنای داده و مستندات آماری سنجیده شود، نه برداشت‌های کلی و غیرمستند.

از سوی دیگر، نقش تنظیم‌گر و مجوزدهنده از یکدیگر تفکیک‌پذیر است. شایسته است به جای تغییر نهاد مجوزدهنده و ایجاد مشکلات متعدد و پیچیده نمودن وضعیت کسب‌وکارها، با حفظ صلاحیت نهاد مجوزدهنده، نقش تنظیم‌گری در حد ضرورت و متناسب با مقتضیات این کسب‌وکارها به نهادی واگذار شود که دارای صلاحیت، توانمندی و اختیار قانونی لازم در این زمینه باشد.

افزون بر این، تصمیم‌گیری را برای تاکسی‌های اینترنتی دشوار می‌سازد که چگونه باید به‌طور هم‌زمان از مجموعه‌ای پراکنده از قوانین و دستورالعمل‌ها تبعیت کنند. در عین حال، باید یادآور شد که این صنعت امروز دارای نهاد نظارتی مشخص است و قاعدتا نهاد نظارتی نمی‌تواند با نهادهای حمل‌ونقل سنتی یکی باشد چراکه ماهیت پلتفرم‌های آنلاین اساساً با تاکسی‌های معمولی متفاوت بوده و نیازمند چارچوبی متناسب با هویت دیجیتال خود هستند.

تاکسی‌های اینترنتی تنها یک ابزار حمل‌ونقل نیستند، بلکه بخشی از زیست‌بوم دیجیتال کشورند. ما یک کسب‌وکار آنلاین هستیم و هویت‌مان باید به همین شکل شناخته شود. برخورد با پلتفرم‌های اینترنتی با همان رویکردی که برای ساختارهای حمل‌ونقل سنتی به‌کار گرفته می‌شود، نه‌تنها ناعادلانه است، بلکه مسیر توسعه را هم سد می‌کند.

به‌طور خاص، امروزه، با توسعه این صنعت، نیاز به تکمیل و به‌روزرسانی دارد، زیرا دیگر نمی‌توان پلتفرم‌های آنلاین را به عنوان ساختارهای حمل‌ونقل ۴۰ سال پیش در نظر گرفت و آن‌ها را فقط به دلیل تفاوتشان با مدل‌های سنتی محدود یا غیرقانونی دانست. اگر تفاوت‌های بنیادین این پلتفرم‌ها به رسمیت شناخته شود، تنظیم‌گری هم به‌طور طبیعی در مسیر درست و کارآمد خود قرار خواهد گرفت.

مسیر این صنعت، مسیری رو به رشد بوده و امروز به نقطه بلوغ رسیده است. توقف ناگهانی آن با ایجاد ممنوعیت‌ها، نه تنها معیشت هزاران راننده و دسترسی میلیون‌ها شهروند را تهدید می‌کند، بلکه پیام روشنی از عقب‌گرد و بی‌اعتمادی به نوآوری به جامعه می‌دهد آن هم نه فقط در حوزه تاکسی‌های اینترنتی، بلکه به تمام کسانی که با ایده‌های نوآورانه تصمیم به فعالیت در بازار کشور دارند.

راه درست، تکمیل و به‌روزرسانی قانون موجود از طریق گفت‌وگوی سازنده است، نه محروم کردن مردم و رانندگان از مزایای بدیهی آن.