اثر حذف قهوه؛ چرا با ترک کافئین دچار سردردهای شدید می‌شویم؟

صرف نظر کردن از فنجان قهوه صبحگاهی می‌تواند به معنای واقعی کلمه باعث سردرد شود. کافئین اغلب برای شروع روز یا ایجاد انرژی بیشتر مصرف می‌شود، اما قطع ناگهانی آن ممکن است سردردهای شدیدی به دنبال داشته باشد. برای افرادی که تصمیم دارند قهوه را به طور کامل کنار بگذارند، این سردردها می‌توانند آزاردهنده و طاقت‌فرسا باشند.

دکتر نولان پیرسون، متخصص مغز و اعصاب در مرکز پزشکی سدراس-ساینای لس‌آنجلس، در گفت‌وگو با لایوساینس توضیح داده است: «سردرد ناشی از ترک کافئین می‌تواند به‌طرز شگفت‌آوری شدید باشد. این سردرد ممکن است شبیه سردرد میگرن، یعنی ضربان‌دار و کوبنده باشد.»

اما چرا ترک کافئین اینقدر عذاب‌آور است؟ متخصصان هنوز به‌طور کامل مطمئن نیستند، اما چند نظریه دارند و همچنین روش‌هایی برای کاهش این درد پیشنهاد کرده‌اند.

بر اساس طبقه‌بندی بین‌المللی اختلالات سردرد، سردرد ترک کافئین معمولاً زمانی رخ می‌دهد که فرد بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم کافئین در روز (تقریباً معادل دو فنجان قهوه) به مدت بیش از دو هفته مصرف کرده باشد و ناگهان مصرف آن را قطع کند. این سردردها معمولاً ظرف ۲۴ ساعت بعد از مصرف‌نکردن کافئین شروع می‌شوند و معمولاً طی یک هفته از بین می‌روند یا در صورتی که دوباره کافئین مصرف شود، تسکین پیدا می‌کنند.

اینکه چرا این سردردها چنین دردناک هستند، هنوز روشن نیست. چون کافئین بخش‌های زیادی از بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، پژوهشگران نتوانسته‌اند علت واحدی پیدا کنند. اما احتمالاً یکی از دلایل، گشاد شدن رگ‌های خونی است.

کافئین باعث تنگ شدن رگ‌های خونی می‌شود و همین موضوع است که باعث می‌شود گاهی کافئین برای درمان برخی انواع سردرد مفید باشد. وقتی مصرف کافئین قطع می‌شود، رگ‌ها گشاد می‌شوند، جریان خون افزایش پیدا می‌کند و درد ایجاد می‌شود. اما دکتر برایان مک‌گینی، متخصص مغز و اعصاب در بیمارستان بریگهام و زنان در بوستون، می‌گوید مورد وصف‌شده فقط یکی از عوامل است و تمام ماجرا نیست.

توضیح دیگر به گیرنده‌های آدنوزین مربوط می‌شود. کافئین مانع از اتصال آدنوزین (که یکی از اجزای ساختاری RNA است) به گیرنده‌های موجود در سیستم عصبی مرکزی می‌شود. این فرایند باعث افزایش فعالیت نورون‌ها و تنگ شدن رگ‌های خونی شده و در نتیجه فرد احساس هوشیاری و بیداری بیشتری می‌کند.

وقتی مصرف کافئین قطع می‌شود، تجمع ناگهانی آدنوزین در بدن می‌تواند موجب بروز سردردهای ناشی از ترک شود. به همین دلیل است که کافئین برای درمان سردرد هم استفاده می‌شود: چون با مهار کردن گیرنده‌های آدنوزین از گشاد شدن رگ‌های خونی جلوگیری می‌کند. در واقع کافئین حتی می‌تواند اثر مسکن‌هایی مثل ایبوپروفن و استامینوفن را تقویت کند.

ترک کافئین اغلب زمانی دیده می‌شود که بیماران مجبورند برای انجام عمل پزشکی مصرف قهوه را متوقف کنند. همچنین برخی مطالعات نشان داده‌اند افرادی که روزه می‌گیرند، نیز دچار علائم ترک کافئین می‌شوند.

به‌طورکلی، مصرف کافئین در حد اعتدال بی‌خطر است. اما اگر کسی بخواهد مصرف کافئین خود را کاهش دهد یا کاملاً کنار بگذارد، این کار باید به تدریج انجام شود. بهترین راه، کاهش تدریجی مقدار مصرف یا جایگزینی آن با نوشیدنی‌های کم‌کافئین مثل چای است.

پیرسون می‌گوید: «اگر فردی به‌طور مداوم کافئین مصرف می‌کند و قصد دارد میزان آن را کاهش دهد، بهترین روش کاهش تدریجی است و بهتر است روزانه بیش از ۲۵ تا ۵۰ میلی‌گرم (حدود یک‌چهارم تا نصف فنجان قهوه) از مصرف خود کم نکند.»

پیرسون توصیه می‌کند چنانچه سردرد بیش از یک هفته ادامه داشته باشد، باید به پزشک مراجعه کرد، زیرا تداوم بیش از حد سردرد می‌تواند نشانه آن باشد که علت سردرد چیزی غیر از ترک کافئین است.