بحران جهانی، فاجعه ملی؛ ایران رکورددار ازدست‌دادن آب شیرین در دو دهه گذشته است
بحران جهانی، فاجعه ملی؛ ایران رکورددار ازدست‌دادن آب شیرین در دو دهه گذشته است
ایران حتی درمقایسه با سایر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، یکی از بدترین وضعیت‌ها را دارد
نتایج مطالعه‌ی جدید با یافته‌های پژوهشی قبلی در مورد ایران هم‌راستا است. گروهی از پژوهشگران در سال ۲۰۲۲ نشان دادند که ایران در بازه‌ی زمانی ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۹ به‌طرز حیرت‌انگیز بیش از ۲۰۰ میلیارد مترمکعب از ذخایر آب شیرین خود را از دست داده که معادل دو برابر کل آب مصرفی سالانه‌ی کشور است.
در تابستان ۱۴۰۴ عمق بحران آب به واضح‌ترین شکل ممکن نمایان شد. سطح آب سدهای تأمین‌کننده تهران و چند استان به کمترین میزان طی سال‌های اخیر رسید. در برخی شهرها آب به‌صورت ساعتی و با فشار کم توزیع شد و دولت ناچار شد تعطیلی عمومی موقت اعلام کند تا هم مصرف خانگی کاهش یابد و هم فشار روی شبکه کمتر شود. هشدارهای رسمی وزارت نیرو درباره «ضرورت تغییر فوری الگوی مصرف» در رسانه‌ها بازتاب یافت و حتی مقام‌های دولتی به‌طور علنی درباره «ورشکستگی آبی» سخن گفتند.
ریشه‌یابی داده‌ها تصویر روشنی از عوامل بحران به دست می‌دهد. براساس یافته‌ها، بیش از نیمی از کاهش ذخیره کل آب زمینی ایران به‌طور مستقیم به فعالیت‌های انسانی برمی‌گردد. گسترش شبکه‌های آبیاری سنتی و کم‌بازده، حفر صدها هزار چاه عمیق و نیمه‌عمیق، مدیریت پراکنده منابع در سطح استان‌ها و سیاست‌های کشاورزی اشتغال‌محور که برداشت آب را اولویت می‌دهند، در کنار کاهش بارش و افزایش تبخیر ناشی از گرمایش جهانی، بحران را به نقطه‌ی بازگشت‌ناپذیر نزدیک کرده‌اند. حتی در استان‌هایی که بارش افزایش یافته، برداشت‌های بی‌رویه چنان سریع بوده که آبخوان‌ها فرصت بازسازی پیدا نکرده‌اند.
بیشتر بخوانید
پیامدهای روند کنونی فقط به کمبود آب آشامیدنی محدود نمی‌شود. فرونشست زمین در مناطق کشاورزی و حتی شهری می‌تواند به زیرساخت‌ها ضربه بزند؛ از خطوط راه‌آهن و جاده‌ها گرفته تا فرودگاه‌ها. تحلیل‌های سنجش از دور نشان می‌دهد که برخی مناطق ایران به‌سرعت در حال نشست هستند و ترمیم این آسیب‌ها میلیاردها دلار هزینه خواهد داشت. در سطح اجتماعی، ناامنی آبی می‌تواند موج جدیدی از مهاجرت داخلی ایجاد کند، کشاورزی را در مناطق وسیعی غیرقابل‌تداوم کند و حتی باعث درگیری‌های محلی بر سر منابع شود.
کارشناسان و پژوهشگران راه‌حل‌ها را هم روشن بیان کرده‌اند: بازنگری اساسی در الگوی کشت و آبیاری، حرکت به سمت فناوری‌های کم‌مصرف، مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبریز، توقف یا محدودکردن حفر چاه‌های جدید، سرمایه‌گذاری در بازچرخانی و شیرین‌سازی، بهبود کارایی شبکه‌های شهری و اصلاح سیاست‌های قیمتی آب. بدون این اقدامات، بازگرداندن آبخوان‌ها و خروج از چاه بی‌آبی در مقیاس ملی، تقریباً ناممکن خواهد بود.
تصویر کلی مطالعه این است: مناطق خشکیده و پراکنده‌ی دنیا به هم می‌پیوندند، و منابع آب شیرین را در مقیاس قاره‌ای از دست می‌دهند و ایران با تجربه‌ی یکی از بیش‌ترین تلفات آبی در دو دهه‌ی گذشته، در خط مقدم این بحران ایستاده است. هشدارها دیگر در مقالات علمی محدود نیست؛ هر روز، در ترک دیوارها، افت فشار آب، و زمین‌هایی که آرام و بی‌صدا فرو می‌روند، می‌توان آن را دید. اگر امروز تصمیم‌های بزرگ گرفته نشود، واپسین فرصت‌ها برای احیای سرزمین ممکن است از دست برود.
مطالعه سوم مرداد ۱۴۰۴ در نشریه ساینس ادونسز منتشر شد.
منبع : زومیت
