زمستان هسته‌ای؛ جنگ اتمی چگونه می‌تواند تولید غذای جهان را تا ۸۷ درصد نابود کند؟

تصور اینکه جنگ هسته‌ای تنها دامن‌گیر افرادی می‌شود که از نزدیک ابر قارچی وحشتناک آن را مشاهده می‌کنند، خوش‌خیالی خطرناکی است. واقعیت این است که پیامدهای چنین فاجعه‌ای می‌تواند سراسر سیاره را فرا بگیرد و زندگی همه‌ی موجودات، از انسان گرفته تا گیاهان و جانوران را به‌طور جدی دگرگون کند.

جنگ هسته‌ای فقط مرزهای درگیر را نمی‌سوزاند، بلکه می‌تواند آغازگر زمستان هسته‌ای در جهان باشد. زمستان هسته‌ای مفهومی ترسناک است؛ پدیده‌ای که پس از جنگ اتمی آسمان را برای سال‌ها تیره و تاریک می‌کند، جلوی نور خورشید را می‌گیرد و زمین را در سرمایی مرگبار فرو می‌برد. پژوهشی تازه نشان می‌دهد که حتی یک درگیری محدود نیز می‌تواند با آغاز زمستان هسته‌ای، تولید غذای جهانی را به زانو درآورد.

به‌گزارش ساینس‌آلرت، پژوهش تازه نشان می‌دهد که در سناریوهای مختلف زمستان هسته‌ای، تولید جهانی غذا ممکن است سقوطی چشمگیر را تجربه کند. زمستان هسته‌ای پدیده‌ای اقلیمی و ویرانگر است که پس از جنگ هسته‌ای گسترده رخ می‌دهد؛ زمانی که انفجارها و آتش‌سوزی‌های مهیب، مقادیر عظیمی از دوده و گرد و غبار را به لایه‌های بالای جو می‌فرستند. این ذرات می‌توانند سال‌ها مسیر نور خورشید را مسدود کنند، دمای زمین را پایین بیاورند و چرخه حیات گیاهان و جانوران، از جمله منابع اصلی غذایی انسان را به‌شدت مختل کنند.

در مطالعه که به سرپرستی پژوهشگران دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا انجام شد، برای ارزیابی اثرات زمستان هسته‌ای بر کشاورزی، محصول ذرت به‌عنوان شاخص انتخاب شد، زیرا این غله بیش از هر محصول دیگری در سراسر جهان کشت می‌شود. یونینگ شی، گیاه‌شناس و هواشناس در دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، توضیح می‌دهد که گروه پژوهشگران تولید ذرت را در ۳۸٬۵۷۲ نقطه‌ی مختلف جهان، تحت شش سناریوی جنگ هسته‌ای با شدت‌های متفاوت، از ۵ میلیون تا ۱۶۵ میلیون تن دوده، شبیه‌سازی کرده‌اند.

نتایج شبیه‌سازی‌ها هشداردهنده است. حتی یک جنگ هسته‌ای محدود که تنها ۵٫۵ میلیون تن دوده وارد جو کند، می‌تواند تولید جهانی ذرت را حدود ۷ درصد کاهش دهد. اما در یک جنگ تمام‌عیار با ۱۶۵ میلیون تن دوده، کاهش تولید ممکن است به ۸۰ درصد برسد. شدیدترین سناریو، بحرانی مضاعف را نیز به همراه دارد: تخریب لایه محافظ ازون. شی می‌گوید:

انفجارها و گوی‌های آتشین اتمی، اکسیدهای نیتروژن را به استراتوسفر می‌فرستند. ترکیب این گازها با گرمای جذب‌شده توسط دوده، می‌تواند لایه ازون را به‌سرعت نابود کند و میزان تابش فرابنفش بی (UVB) را در سطح زمین افزایش دهد. این پرتوها به بافت گیاهان آسیب می‌زنند و تولید غذا را بیش از پیش محدود می‌کنند.

برآوردها نشان می‌دهد که شدت تابش فرابنفش بی (UVB) بین شش تا هشت سال پس از جنگ هسته‌ای به اوج می‌رسد و می‌تواند تولید ذرت را حدود ۷ درصد دیگر پایین بیاورد. در مجموع، این به معنای افت ۸۷ درصدی در تولید محصول و شکل‌گیری بحران غذایی جهانی است.

مدل‌سازی‌ها حاکی از آن است که بازگشت تولید ذرت به سطح پیش از زمستان هسته‌ای، بسته به شدت جنگ، ممکن است بین ۷ تا ۱۲ سال طول بکشد. در این میان، نیم‌کره جنوبی معمولاً زودتر از نیم‌کره شمالی و مناطق نزدیک به استوا سریع‌تر از نواحی قطبی بهبود پیدا می‌کنند.

اگر با وجود همه‌ی هشدارها چنین سناریویی رخ دهد، خطری که با توجه به وضعیت ناپایدار سیاست جهانی، بیشترین احتمال را از زمان جنگ سرد تاکنون دارد، پژوهشگران توصیه می‌کنند که کشورها «کیت‌های تاب‌آوری کشاورزی» تهیه کنند. این کیت‌ها شامل بذرهایی است که بیشترین سازگاری را با شرایط اقلیمی پیش‌بینی‌شده‌ی هر منطقه دارند و می‌توانند در سال‌های پرآشوب پس از جنگ، نقش مهمی در تأمین غذا ایفا کنند.

آرمن کمانیان، طراح اصلی شبیه‌سازی‌ها، تأکید می‌کند که این کیت‌ها می‌توانند تولید غذا را تا زمان بازسازی زنجیره تأمین و زیرساخت‌ها حفظ کنند. ایده کیت‌های تاب‌آوری کشاورزی را می‌توان برای دیگر فجایع نیز به کار گرفت، در مواجهه با فاجعه‌ای در این ابعاد، تاب‌آوری شرط بقاست.

و برای پاسخ به پرسشی که شاید ذهن بسیاری از شما را مشغول کرده است: خیر، زمستان هسته‌ای گرمایش زمین را متوقف نمی‌کند، بلکه بحرانی تازه و سهمگین‌تر به همراه می‌آورد.

نتایج پژوهش در نشریه Environmental Research Letters منتشر شده است.