بحران دکترهای بیکار؛ شمار دانش‌آموختگان دکترا از فرصت‌های شغلی فراتر رفته است
بحران دکترهای بیکار؛ شمار دانش‌آموختگان دکترا از فرصت‌های شغلی فراتر رفته است
پژوهشگران هشدار می‌دهند که دوره‌های تحصیلی دکترا (PhD) باید دانشجویان را به شکل بهتری برای مشاغل خارج از دانشگاه‌ها آماده کند. شمار فارغ‌التحصیلان دکترا در سراسر جهان طی چند دهه گذشته به‌طور پیوسته درحال افزایش بوده و در کشورهایی همچون چین و هند، این رشد به‌طرز چشم‌گیری سرعت گرفته است.
به‌طور مرسوم، در گذشته مدرک دکترا به‌عنوان گامی برای ورود به یک مسیر شغلی مادام‌العمر در دانشگاه‌ها در نظر گرفته می‌شد. اما امروزه، شمار فارغ‌التحصیلان دکترا بسیار بیشتر از تعداد موقعیت‌های شغلی موجود در دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی و پژوهشی است. پژوهشگران می‌گویند بسیاری از دانشگاه‌ها دانش‌آموختگان خود را برای مسیر شغلی خارج از محیط دانشگاهی آماده نمی‌کنند.
انفجار شمار فارغ‌التحصیلان دکترا
به‌گزارش نیچر، در میان ۳۸ کشور عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD)، شمار دارندگان مدرک دکترا تقریباً از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۷ دو برابر شده و در سال‌های پس از آن نیز این روند افزایشی ادامه داشته است. بااین‌حال، در سال‌های اخیر در برخی کشورها مانند استرالیا و برزیل کاهش ثبت‌نام در مقطع دکترا رخ داده که بخشی از آن به دلیل هزینه‌های بالای زندگی و کمک هزینه‌های پایین دانشجویی بوده است.
در چین، شمار دانشجویان دکترا از حدود ۳۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۳ به بیش از ۶۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۳ رسیده است. «هوگو هورتا»، پژوهشگر سیاست‌گذاری در آموزش عالی در دانشگاه هنگ‌کنگ، می‌گوید: «این اعداد بسیار بزرگ هستند و همچنان در حال افزایش‌اند.» او توضیح می‌دهد که عوامل متعددی در این رشد نقش دارند؛ از جمله افزایش شمار افراد دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد و همچنین انتظار بسیاری از مردم این کشور که معتقدند سرمایه‌گذاری در آموزش عالی به چشم‌اندازهای اقتصادی و اجتماعی بهتری خواهد انجامید.
اما به گفته‌ی هورتا، شمار فرصت‌های شغلی در دانشگاه‌ها با رشد شمار دارندگان دکترا هم‌سو نبوده است. بیشتر افرادی که وارد مقطع دکترا می‌شوند، برای تبدیل‌شدن به اعضای هیئت علمی آموزش می‌بینند؛ بنابراین، بسیاری از فارغ‌التحصیلان آینده با رقابت شدید برای به‌دست آوردن هر موقعیت شغلی مواجه خواهند شد.
انتظارات بالا پس از اخذ مدرک دکترا
در کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، استرالیا و بریتانیا، مشاغل غیرآکادمیک روز به روز بیشتر به گزینه اصلی برای دارندگان مدرک دکترا تبدیل می‌شود. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ روی بیش از ۴۵۰۰ فارغ‌التحصیل دکترا در بریتانیا نشان داد که بیش از دو سوم این افراد در خارج از محیط دانشگاهی مشغول به کار هستند.
چنین اشتغالی ممکن است به معنای پذیرفتن شغل‌هایی باشد که مبتنی بر پژوهش نیستند یا خارج از حوزه تخصصی فرد قرار دارند. در آفریقای جنوبی، از بین بیش از ۶۰۰۰ فارغ‌التحصیل دکترا که در نظرسنجی سال ۲۰۲۰ شرکت کرده‌اند، ۱۸ درصد گفته‌اند که در یافتن شغل مرتبط با تخصصشان به مشکل خورده‌‌اند.
اکثرا دانشجویان فارغ‌التحصیل دکترا احساس می‌کنند صلاحیتشان بیشتر از شغل فعلی آن‌ها است
«میلاندری فان لیل»، پژوهشگر دانشگاه استلنبوش و از نویسندگان مطالعه می‌گوید: «هرچند آن‌ها موفق به یافتن شغل می‌شوند، این شغل‌ها الزاماً با مدرک دکترای آن‌ها مرتبط نیستند و همیشه هم همان شغل‌هایی نیستند که انتظارش را داشتند یا می‌خواستند.» او اضافه می‌کند: «از نظر من، به نقطه اشباع در تعداد فارغ‌التحصیلان دکترا رسیده‌ایم. برخی از این فارغ‌التحصیلان که خارج از دانشگاه‌ها شاغل می‌شوند، احساس می‌کنند بیش از اندازه صلاحیت دارند و توانمندی‌شان دست‌کم گرفته می‌شود.»
البته وضعیت در همه‌جا یکسان نیست. مطالعه سال ۲۰۲۳ نشان داد که رضایت شغلی در میان فارغ‌التحصیلان دکترا به‌طور کلی بالاست و بیش از ۹۰ درصد از آن‌ها گفته‌اند که از مسیر شغلی خود رضایت خاطر دارند. افرادی که در حوزه‌های علمی و فناوری فعالیت می‌کردند، بیش از سایرین موفق به یافتن مشاغل پژوهش‌محور شده‌اند. آن‌ها در مقایسه با کسانی که در حوزه‌های علوم اجتماعی، هنر و علوم انسانی تحصیل کرده‌اند، سطح رضایت شغلی بالاتری تجربه کرده‌اند.
چشم‌انداز در حال دگرگونی
این واقعیت که امروزه بسیاری از دارندگان مدرک دکترا در خارج از دانشگاه‌ها مشغول به کار هستند، این پرسش را مطرح می‌کند که آیا در بسیاری از موارد، مدرک کارشناسی ارشد کفایت نمی‌کند؟ طبق مطالعه‌ای دیگر در سال ۲۰۲۳ درباره دارندگان مدارک تحصیلات تکمیلی در بریتانیا، دارندگان مدرک دکترا به‌طور میانگین درآمد ساعتی بیشتری نسبت به همتایان دارای کارشناسی ارشد خود داشتند، اما این مسئله در همه رشته‌ها صدق نمی‌کرد. در حوزه‌هایی چون حقوق، اقتصاد و مدیریت، دارندگان دکترا اندکی کمتر از دارندگان کارشناسی ارشد درآمد داشتند. زمانی که تعداد سال‌های تجربه کاری نیز در نظر گرفته شد، مشخص شد که در هر رشته‌ای، دارندگان مدرک کارشناسی ارشد به‌طور متوسط درآمدی بالاتر از دارندگان دکترا داشتند.
بیشتر بخوانید
بسیاری از پژوهشگران خواستار بازنگری در هدف از اخذ مدرک دکترا و اصلاح نظام آموزش عالی به‌منظور انطباق با چشم‌انداز در حال تغییر مشاغل برای دارندگان این مدرک هستند. برخی کشورها مانند ژاپن، آلمان و بریتانیا پیش از این هم شروع به اجرای اصلاحاتی کرده‌اند؛ از جمله ارائه دوره‌های آموزشی و کارآموزی‌های با حقوق در طول دوران تحصیل دکترا یا ایجاد گزینه‌هایی مانند «دکترای صنعتی» که طی آن دانشجو، پژوهش خود را در همکاری با یک شرکت انجام می‌دهد. بااین‌حال، بسیاری از دانشجویان هنوز می‌گویند دانشگاه‌ها در آماده‌سازی آن‌ها برای ورود به بازار کار غیرآکادمیک به‌اندازه کافی تلاش نمی‌کنند.
سریکو می‌گوید: «ما باید شیوه‌ی آموزش دکترا را تغییر دهیم تا فارغ‌التحصیلان این مقطع برای ورود به همه عرصه‌های زندگی آماده شوند. مهارت‌های آن‌ها مورد نیاز است؛ نوآوری، تفکر انتقادی، تفکر تحلیلی، همه این‌ها در بازار کار امروز تقاضای بالایی دارند.»
منبع : زومیت
