رکورد تاریخی انرژی پاک: در سال گذشته ۴۰ درصد از برق جهان از منابع تجدیدپذیر تأمین شد

در سال ۲۰۲۴، جهان برای اولین بار از مرز ۴۰ درصد تولید برق پاک عبور کرد؛ این جهش چشمگیر به‌واسطه‌ی رشد بی‌سابقه‌ی انرژی خورشیدی، پیشرفت انرژی بادی، احیای برق‌آبی و کاهش تدریجی زغال‌سنگ در کشورهای کلیدی مانند چین، اتحادیه اروپا، آمریکا و هند رقم خورد. اگرچه گرمایش هوا همچنان مصرف سوخت‌های فسیلی را بالا نگه داشته، روند کلی به‌سوی کاهش تولید برق از منابع آلاینده در حال شتاب گرفتن است.

بر اساس گزارش اندیشکده بریتانیایی امبر، رکورد تازه به لطف جهش کم‌سابقه در انرژی خورشیدی به دست آمده است. گزارش با عنوان «بررسی جهانی برق ۲۰۲۵»، حاصل گردآوری و تحلیل داده‌هایی از ۲۱۵ کشور است و چشم‌اندازی از تغییرات عمده در بخش انرژی و پیامدهای آن برای آینده‌ی انتشار گازهای گلخانه‌ای ارائه می‌دهد.

برای اولین بار، سهم جهانی برق تولیدی از انرژی بادی (۸٫۱ درصد) و خورشیدی (۶٫۹ درصد) در مجموع از برق‌آبی (۱۴٫۳ درصد) پیشی گرفت. این پیشرفت، نقطه‌عطفی تازه برای گذار جهانی به انرژی‌های تجدیدپذیر است.

در سال گذشته، تولید جهانی برق خورشیدی، با سریع‌ترین رشد در طول شش سال اخیر، ۲۹ درصد افزایش یافت. این میزان رشد به معنای افزایشی ۴۷۴ تراوات‌ساعتی است که حجم کلی برق خورشیدی را به ۲۱۳۱ تراوات‌ساعت رساند. چین و آمریکا در صدر تولیدکنندگان قرار گرفتند.

در اتحادیه اروپا، برق خورشیدی با رشد ۲۱ درصدی، سریع‌ترین رشد را در میان منابع انرژی تجربه کرد. برای اولین بار، سهم برق خورشیدی از زغال‌سنگ پیشی گرفت. این بیستمین سال متوالی است که خورشید عنوان سریع‌ترین منبع در‌حال‌رشد را حفظ می‌کند.

انرژی بادی نیز سهم چشمگیری را در تأمین برق جهانی در سال گذشته داشت و ۸٫۱ درصد از ترکیب برق جهانی را به خود اختصاص داد. در سال ۲۰۲۴، تولید جهانی برق از باد به رکورد جدید ۲۴۹۴ تراوات‌ساعت رسید که نسبت به سال قبل، افزایشی معادل ۱۸۲ تراوات‌ساعت (۷٫۹ درصد) داشت.

با وجود اینکه رقم بسیار چشمگیر است، گزارش امبر خاطرنشان می‌کند که نرخ رشد انرژی بادی برای سومین سال پیاپی کاهش یافته است. دلیل اصلی این امر، کاهش شدت وزش باد در مقایسه با سال ۲۰۲۳، به‌ویژه در چین بود که با وجود تداوم نصب ظرفیت‌های جدید و توربین‌های بادی بسیار عظیم، مانع از رشد بیشتر تولید شد.

برای اولین بار، مجموع تولید برق از انرژی بادی و خورشیدی در آمریکا از برق زغال‌سنگ پیشی گرفت. سهم زغال‌سنگ به کمتر از ۱۵ درصد کاهش یافت و تولید برق از این دو منبع پاک به ۷۵۷ تراوات‌ساعت رسید؛ این رقم سه برابر بیشتر از سال ۲۰۱۵ است.

با‌این‌وجود، گاز طبیعی همچنان ۴۳ درصد برق ایالات متحده را تأمین می‌کند. این کشور ۵۷ درصد از رشد جهانی در استفاده از گاز برای تولید برق را به خود اختصاص داده است. افزون‌بر‌این، برق خورشیدی بیش از گاز رشد داشته و با افزایش ۶۴ تراوات‌ساعتی، رکورد جدیدی را ثبت کرده است.

هند نیز با پشت سر گذاشتن آلمان، به سومین تولیدکننده‌ی بزرگ برق از خورشید و باد تبدیل شد. در بازه‌ی پنج ساله تا ۲۰۲۴، تولید این دو منبع در هند تقریباً دو برابر شد و به ۲۱۵ تراوات‌ساعت رسید.

افزایش ۲۰ تراوات‌ساعتی در تولید برق خورشیدی هند (رشد ۱۸ درصدی) بیشتر از کل تولید خورشیدی بریتانیا در همان سال بود. با‌این‌حال، اتکا به زغال‌سنگ همچنان بالاست. از سال ۲۰۱۲، تولید برق از زغال‌سنگ تقریباً دو برابر شده و هند را به سومین آلاینده‌ی بزرگ در بخش برق تبدیل کرده است.

در سال گذشته، موج‌های گرمایی موجب افزایش جزئی (۱٫۴ درصدی) در تولید برق از منابع فسیلی شد؛ زیرا تقاضای سرمایشی افزایش یافت. اگر دمای هوا در حد معمول باقی می‌ماند، تولید برق از سوخت‌های فسیلی تغییری نمی‌کرد.

بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که اگر اثر گرما حذف شود، برق پاک توانسته ۹۶ درصد از رشد تقاضا را در سال ۲۰۲۴ پوشش دهد که نشانه‌ای روشن از آغاز دوره‌ای جدید است؛ دوره‌ای که تولید برق از منابع فسیلی نه‌تنها متوقف، بلکه وارد مسیر کاهشی می‌شود.

البته روند کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی صرفاً محدود به قدرت‌های بزرگ نیست. کشورهایی مانند عربستان سعودی و پاکستان نیز نقش مهمی در تغییر مسیر جهانی و پیشبرد آن دارند. البته با توجه به گرمایش جهانی و افزایش تقاضا (به‌ویژه از سوی مراکز داده و فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی) احتمال نوسانات کوتاه‌مدت وجود دارد. اما مسیر کلی مشخص است: آینده‌ی تولید برق در جهان، سبزتر خواهد بود.