آیا انسان‌های ماقبل تاریخ واقعاً در غارها زندگی می‌کردند؟

وقتی به انسان‌های اولیه فکر می‌کنیم، اولین تصویری که به ذهن اغلب مردم می‌رسد، فردی غارنشین است که احتمالاً پوست ببر دندان‌خنجری را پوشیده است. بااین‌حال، درحالی‌که ما انسان‌های هوشمند و نیاکان منقرض‌شده‌مان بدون شک بخشی از سال‌های اولیه‌ی خود را در غارها گذراندیم، واقعیت این است که احتمالاً برای مدت طولانی در آنها زندگی نمی‌کردیم.

دلایل زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد انسان‌های باستانی به احتمال زیاد در غارها زندگی نمی‌کردند. غارها سرد، تاریک، اغلب تنگ و دارای تهویه‌ی هوای ضعیف هستند که همه‌ی این عوامل آن‌ها را به مکان‌هایی نامناسب و تحمل‌ناشدنی برای سکونت تبدیل می‌کند. البته درست است که این غارها در دوران یخبندان پناهگاهی حیاتی در برابر عناصر طبیعی خشن بودند؛ اما اغلب آنها توسط شکارچیان ترسناکی مانند خرس‌های غار، شیرهای غارنشین و کفتارها اشغال شده بودند. همین امر، بسیاری از انسان‌های باستانی را از سکونت در این مکان‌ها بازمی‌داشت.

شاید مهم‌ترین دلیل این واقعیت باشد که تعداد غارها در واقع چندان زیاد نیست و آن‌هایی هم که وجود دارند، معمولاً در مکان‌های نامناسب و دور از دسترس واقع شده‌اند. به یاد داشته باشید که شکارچی‌های پیشاتاریخی، مردمی کوچ‌نشین بودند که با تغییر فصل‌ها جابه‌جا می‌شدند و نیاز داشتند تا نزدیک منابع حیاتی مانند آب و شکارگاه‌های کلیدی اردو بزنند. احتمال پیداکردن غار مناسب در نزدیکی مکان مناسب هنگام جابه‌جایی از یک اردوگاه به اردوگاه دیگر معمولاً بسیار کم بود. به همین دلیل است که انسان‌های باستانی احتمالاً فقط در مواقع نادر و زمانی که شرایط به گونه‌ای پیش می‌رفت که بتوانند در غارها زندگی کنند، در آن‌ها سکونت داشتند.

با توجه به تمام این موارد، جای تعجب نیست که از میان تمام غارهایی که شواهد سکونت و فعالیت‌های انسانی را دربردارند، به‌ندرت نشانه‌ای از زندگی واقعی انسان‌ها در آن‌ها یافت می‌شود. برای مثال، بقایای آتشدان‌ها و وعده‌های غذایی پیشاتاریخی در غارها بسیار نادر است و این امر نشان می‌دهد که غارها عمدتاً برای مقاصد خاصی مانند انجام مراسم آیینی یا ذخیره‌ی برخی منابع استفاده می‌شدند.

شکارچیان پیشاتاریخی به‌جای اینکه به اعماق زمین عقب‌نشینی کنند، احتمالاً بیشتر وقت خود را در پناهگاه‌های سنگی یا اردوگاه‌های موقتی در فضای باز سپری می‌کردند؛ یعنی مکان‌هایی که نزدیک به منابع فراوان غذا و آب باشد. این مکان‌ها اغلب در حاشیه دریاچه‌ها، رودخانه‌ها یا اقیانوس قرار داشتند؛ هرچند که جنگل‌ها و دشت‌ها نیز نیازهای مادی قبایل باستانی را در زمان‌های خاصی از سال تأمین می‌کردند.

درواقع اکثریت قریب به اتفاق مکان‌های پیشاتاریخی غارها نیستند. به‌عنوان مثال بقایای اردوگاه‌های فضای باز در سراسر آمریکای شمالی، دیدگاهی از چگونگی زندگی فرهنگ‌های باستانی، مانند مردم «کلاویس» ارائه داده است. کشفیات مشابهی نیز در اروپا انجام شده؛ هرچند این مکان‌ها برای هزاره‌ها در معرض عناصر طبیعی قرار داشته‌اند و به همین دلیل بیشتر محتوای آن‌ها از مدت‌ها پیش تجزیه شده است.

یکی از استثناهای قابل توجه، اردوگاه شگفت‌انگیز «پلیستوسن» در «شونینگن» آلمان است. تصور می‌شود این اردوگاه مخصوص شکار که کنار دریاچه قرار دارد، حدود ۳۰۰هزار سال پیش توسط گونه‌های انسان‌تبار منقرض‌شده مانند «نئاندرتال‌ها» یا «انسان هایدلبرگی» استفاده شده باشد و به لطف انباشت رسوبات، به‌طرز فوق‌العاده‌ای حفظ شده؛ به گونه‌ای که از نیزه‌های چوبی تا استخوان‌ها سالم مانده است.

اینکه مردم دقیقاً چگونه پناهگاه‌های موقتی خود را در این اردوگاه‌های باستانی ساختند، در حد حدس و گمان است. هرچند تصور می‌شود که آن‌ها در کلبه‌های چوبی پوشیده از پوست حیوانات زندگی می‌کردند.

هرچند انسان‌های اولیه احتمالاً به‌طور مکرر درون غارها زندگی نمی‌کردند، به‌طور منظم و برای مقاصد مختلف به آن‌ها سر می‌زدند. به‌عنوان مثال، آثار هنری باستانی روی دیوارهای غارها در سرتاسر جهان پیدا شده است و برخی از انسان‌های عصر حجر نیز از آن‌ها به‌عنوان مکان‌های دفن استفاده می‌کردند.

اگرچه برخی از انسان‌ها در غارها زندگی کردند، دلیل اصلی اینکه انسان‌های غارنشین تا این حد مورد توجه قرار می‌گیرند، این است که غارها در سوابق باستان‌شناسی بیش از حد نشان داده شده‌اند. به عبارت دیگر، مردم بیشتر وقت خود را خارج از غارها سپری کردند؛ اما آثاری که آن‌ها در مجموعه غارها باقی گذاشتند، بهتر از آثار موجود در فضای باز حفظ شده‌اند.

نتیجه اینکه بسیاری از شگفت‌انگیزترین و چشمگیرترین کشفیات دوران پیشاتاریخ، همگی در داخل غارها پیدا شده‌اند و این تصور را ایجاد کرده‌اند که اجداد ما سرتاسر عصر حجر را در این محفظه‌های تاریک زندگی کرده‌اند. اما حقیقت این است که انسان‌های غارنشین واقعاً وجود نداشتند.