ماهی‌ها برای خاراندن خود از کوسه‌ها استفاده می‌کنند

تصور کنید ماهی تون زردباله بزرگی هستید که با بی‌خیالی کیلومترها دور از ساحل در آب‌های آبی شنا می‌کنید تا اینکه متوجه می‌شوید ناحیه نزدیک چشم شما می‌خارد. شاید خارشی باشد که پس از مدتی تسکین پیدا کند یا شاید سخت‌پوست کوچکی باشد که به پوست شما ناخنک می‌زند.

چکار می‌کنید؟ دستی ندارید که آن را دور کنید. زمردماهی تمیزکننده‌ای در آن نزدیکی ندارید که آن را با احتیاط از روی شما بردارد (این ماهی‌ها در صخره‌های مرجانی یافت می‌شوند و انگل‌ها و سلول‌های مرده پوست ماهی‌های بزرگ‌تر را می‌خورند).

پژوهشگران حین تماشای هزاران ساعت ویدئو از ساکنان اقیانوس‌های جهان کشف کردند که ماهی‌های تون و ماهی‌های دیگر چگونه این مشکل را حل می‌کنند. پاسخ سؤال ممکن است خیلی بعید به‌نظر برسد: کوسه‌ها.

در پژوهش جدیدی که در مجله‌ی PLOS One منتشر شده است، پژوهشگران دریافتند که ماهی‌هایی مانند ماهی‌ تون که در اقیانوس آزاد زندگی می‌کنند، از کوسه‌ها برای خاراندن خود استفاده می‌کنند. درنتیجه‌ی این کار احتمالاً انگل‌ها، پوست مرده و محرک‌های دیگر از پوست آن‌ها جدا می‌شوند. این ماهی‌ها میزبان طیف وسیعی از انگل‌ها هستند، اما در محیط آن‌ها گزینه‌های اندکی برای جدا کردن انگل‌ها از روی پوستشان وجود دارد.

در پژوهش جدید تعاملات خاراندن بین چندین گونه ماهی و کوسه در اقیانوس آرام، اقیانوس هند و اقیانوس اطلس ثبت شد. پژوهشگران دریافتند که ماهی‌ها به‌جای اینکه خود را به کمک ماهی‌های دیگر بخارانند، ترجیح می‌دهند به کمک کوسه‌ها این کار را انجام دهند. اندازه نیز مهم بود و احتمال اینکه ماهی‌های کوچک‌تر خود را با کوسه‌ها بخارانند کمتر بود؛ شاید به این دلیل که احتمال اینکه کوسه‌ها آن‌ها را بخورند، بیشتر است.

پوست کوسه از ساختارهای دندان‌مانند ریزی به نام دندانچه تشکیل شده است که حالتی شبیه کاغذ سمباده به آن می‌دهد (در دوران پیش از صنعتی‌شدن از آن به همین منظور استفاده می‌شد) و آن را به سطح بسیار مناسبی برای خاراندن خود تبدیل می‌کند.

گیش رنگین‌کمانی پشت یک کوسه آبی حرکت می‌کند تا در فرصت مناسب خود را روی پوست او بکشد.

پژوهشگران متوجه شدند که ماهی‌ها سر و پهلوهای خود را بیشتر از قسمت‌های دیگر بدن خود می‌خارانند. این نواحی که شامل چشم‌ها، سوراخ‌های بینی، آبشش‌ها و سیستم خط جانبی می‌شود، بیشتر از همه تحت‌تأثیر انگل‌ها قرار می‌گیرد.

پژوهشگران همچنین متوجه شدند که روش خاراندن در گونه‌های مختلف متفاوت است. ماهی‌های تون منظم بودند و پشت کوسه صف می کشیدند و سپس دور می‌زدند و خود را به دم او می‌مالیدند. از طرف دیگر، گیش‌های رنگین‌کمانی رفتار نامنظمی داشتند و در اطراف نیمه پشتی کوسه جمع می‌شدند و به نوبت خود را به سمت او پرت می‌کردند تا به بدنش مالیده شوند.

پژوهشگران این رفتار را حین تجزیه‌و‌تحلیل هزاران ساعت ویدئوی زیر آب که با دوربین طعمه‌دار گرفته شده بود، کشف کردند. آن‌ها فیلم‌ها را بررسی کردند و موجوداتی را که مشاهده می‌کردند، شناسایی، شمارش و اندازه‌گیری کردند. داده‌هایی که پژوهشگران جمع‌آوری کردند، برای تعیین روندهای جمعیتی مهم است. اما حین تماشای این ویدئوها آن‌ها همچنین متوجه رفتارهای غیرعادی ماهی‌ها شدند.

ماهی تون زردباله خود را به دم کوسه می‌مالد.

پژوهشگران ابتدا ماهی تون زردباله بزرگی را دیدند که از پشت به یک کوسه ابریشمی نزدیک می‌شود و قبل از اینکه دور شود، خود را به آرامی به دم کوسه می‌مالد. طولی نکشید که پژوهشگران شاهد تعامل مشابه دیگری بین ماهی تون زردباله دیگر و کوسه ابریشمی دیگری بودند. آن‌ها تعاملات مشابهی را بین چند گونه ماهی و کوسه در آب‌های سراسر جهان مشاهده کردند و جزئیات هر تعامل را ثبت کردند.

چرا خاراندن اهمیت دارد؟ اقیانوس سالم به جمعیت‌های کوسه سالم نیاز دارد. اقیانوس بزرگ‌ترین زیستگاه روی زمین است، با‌این‌حال مطالعه آن دشوار است. درنتیجه، مشاهدات مستقیم اندکی از رفتار طبیعی حیوانات در آب‌های دور از ساحل اقیانوس وجود دارد. تعاملات میان این حیوانات نه‌تنها از این نظر جالب است که ممکن است برای ما جدید باشد، بلکه به خاطر پیامدهای احتمالی آن‌ها نیز اهمیت دارد.

حذف انگل ازنظر شایستگی و بقا اهمیت دارد و حیوانات سالم‌تر با احتمال بیشتری تولیدمثل کرده و ژن‌های خود را به نسل بعد منتقل می‌کنند. بنابراین، این ماهی‌ها ممکن است از خاراندن خود به کمک کوسه‌ها از مزیت‌هایی بهره‌مند شوند. این امر موجب طرح این سؤال می‌شود که اگر تعداد کوسه‌ها بسیار کم شود به‌طوری‌که ماهی‌ها نتوانند به‌راحتی کوسه‌ای برای خاراندن خود پیدا کنند، چه خواهد شد؟ آیا شایستگی و بقای این ماهی‌ها کاهش پیدا خواهد کرد؟

این امر با توجه به کاهش سریع جمعیت کوسه‌ها در اقیانوس‌های سراسر جهان سؤال مهمی است. جمیعت برخی از کوسه‌ها در سواحل کوئینزلند استرالیا تا ۹۲ درصد کاهش پیدا کرده است. کاهش مداوم جمعیت کوسه‌ها می‌تواند ازطریق نابودی روابطی مانند موردی که شرح داده شد، تأثیرات نامطلوبی به‌دنبال داشته باشد.

پژوهشگران رفتار خاراندن را در مناطق دوری مشاهده کردند که ازنظر جمعیت کوسه‌ها و ماهی‌های تون در وضعیت سالمی قرار دارد. اما این گونه‌ها در مناطق دیگر به‌شدت مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند.

مکان‌های دورافتاده می‌توانند عملکرد اکوسیستم‌های سالم و نیز اتفاقات عجیبی را آشکار کنند که در اقیانوس رخ می‌دهد و ما هنوز آن‌ها را کشف نکرده‌ایم.

رفتارهای طبیعی کوسه‌ها و ماهی‌ها در مناطق حفاظت‌شده دریایی حفظ می‌شود و گسترش مناطق محافظت‌شده می‌تواند به حفظ این رفتارها کمک کند.

در ادامه، پژوهشگران به نمونه‌گیری از آب‌های دور از ساحل و مناطق دورافتاده ادامه می‌دهد. این کار ممکن است گونه دیگری را که در این تعاملات نقش دارد یا رفتارهای جالب دیگر را آشکار کند که می‌تواند ازنظر حفاظت اهمیت داشته باشد.