آیا زیرگونههای جدید اومیکرون خطرناکتر از اومیکرون اولیه هستند؟
آیا زیرگونههای جدید اومیکرون خطرناکتر از اومیکرون اولیه هستند؟
مرغهای شاخدار وارد باغی میشوند که تولیو دی الیویرا در آن نشسته است و درمورد دو عضو جدید خانواده اومیکرون ویروس کرونا توضیح میدهد. شیوع این زیرگونهها که BA.4 و BA.5 نامیده میشوند، در آفریقای جنوبی رو به افزایش است. این ویروسشناس یکی از قویترین برنامههای نظارت ژنومی SARS-CoV-2 را در مرکز نوآوری و پاسخگویی به اپیدمی دانشگاه استلنبوش آفریقای جنوبی هدایت میکند.
زیرگونههای جدید اومیکرون مورد توجه سازمان جهانی بهداشت قرار دارند، زیرا طبق مطالعات آزمایشگاهی، جهشهایشان ممکن است به آنها کمک کند تا نسبت به نسخههای موجود اومیکرون، با شدت بیشتری از ایمنی حاصل از واکسنهای کووید ۱۹ یا عفونتهای گذشته فرار کنند.
البته، دی الیویرا از BA.4 و BA.5 وحشت نکرده است. اگرچه فراوانی این زیرگونهها طی ماه گذشته در آفریقای جنوبی افزایش پیدا کرده است، نرخ موارد کووید ۱۹ و بستریشدن در این کشور ثابت مانده است. او همچنین خونسرد است، زیرا این وضعیت را قبلاً تجربه کرده و تیم او در جریان دنیاگیری به کشفهای مشابهی دست پیدا کرده و آنها با روند آن آشنا هستند. او میگوید: «اکنون فقط وقت آن است که با دقت و سختکوشی اما با آرامش کار کنیم.»
تیم تولیو دی الیویرا در دانشگاه استلنبوش آفریقای جنوبی زیرگونههای BA.4 و BA.5 اومیکرون را کشف کردند
دانشمندان درحال مطالعه این زیرگونهها هستند که تاکنون در ۹ کشور شناسایی شده است تا تعیین کنند که آیا اثر آنها به اندازهای جدی است که به مداخله نیاز داشته باشد.
جهشهای ویروس SARS-CoV-2 همانطور که این ویروس تکامل پیدا میکند، ادامه خواهد داشت اما همه گونههای جدید مهم نیستند. وندی بارکلی، ویروسشناسی در کالج سلطنتی لندن میگوید پژوهشگران برای تعیین این موضوع که کدام گونهها ارزش توجه دارند، روی دو عامل تمرکز میکنند: «ما به تفاوت در شدت بیماری ناشی از آن گونه و گونههایی که بتوانند از واکسنها فرار کنند، اهمیت میدهیم، زیرا حتی اگر شدت آن مانند قبل باشد، افزایش در موارد تأثیر زیادی روی زندگی خواهد داشت.»
در همین حین، پژوهشگران همچنین درگیر این مسئله هستند که چگونه نگرانیها و عدم اطمینان خود را درمورد گونهها بهطور آشکار مطرح کنند و درعینحال موجب اتخاذ سیاستهای غیرضروری و ایجاد اضطراب نشوند.
اواخر سال گذشته، زمانی که تیم دی الیویرا اومیکرون اصلی را شناسایی کرد، کشورهایی مانند ایالات متحده و بریتانیا ممنوعیتهای مسافرتی را علیه آفریقای جنوبی اعمال کردند. این ممنوعیتها نتوانست مانع از گسترس اومیکرون شود، اما به اقتصاد آفریقای جنوبی که از قبل نیز دچار مشکل بود، بهشدت آسیب زد. دی الیویرا میگوید: «اگر این اتفاق دوباره رخ دهد، اطلاعات را در زمان واقعی دراختیار جهان قرار نخواهم داد، اما برای هدایت پاسخ خودمان، آن را با دولت خودمان به اشتراک خواهم گذاشت.»
گونههای جدید
در تاریخ اول آوریل، ادوان ویلکینسون، متخصص بیوانفورماتیک در تیم دی الیویرا در دانشگاه استلنبوش متوجه شد پژوهشگران در آزمایشگاه این مرکز و مؤسسه ملی بیماریهای واگیردار در ژوهانسبورگ چندین توالی ژنومی غیرعادی SARS-CoV-2 را در جدیدترین دادههای خود علامتگذاری کردهاند. این توالیها دارای چند جهش قابلتوجه در منطقهای از SARS-CoV-2 بودند که پروتئین اسپایک ویروس را رمزگذاری میکند.
ازآنجاکه پروتئین اسپایک برای توانایی ویروس در حمله به سلولها مهم است، ویلکینسون تشخیص داد که باید تمام ژنومهای توالیشده در کشور طی چند ماه اخیر بررسی شوند تا مشخص شود که آیا فراوانی زیرگونههای دارای این جهشها در جامعه افزایش پیدا کرده یا خیر.
ویلکینسون و همکارانش متوجه شدند این اتفاق افتاده است. یک ماه قبل (طی هفته اول مارس) توالیهای BA.4 و BA.5 حدود ۵ درصد از ژنومهای توالییابیشده را در آفریقای جنوبی تشکیل میداد؛ اما در هفته اول آوریل، این نسبت به ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده بود. گروهی از پژوهشگران متخصص در زمینهی طبقهبندی ویروسها تشخیص دادند که BA.4 و BA.5 تبارهای جداگانهای از درخت خانوادگی اومیکرون هستند و آنها را نامگذاری کردند.
علاوهبر توالیهای آفریقای جنوبی، تعداد نسبتاً کمی از توالیهای BA.4 در دو هفته گذشته در پلتفرم داده GISAID بارگذاری شده بود که مربوط به کشورهای بوتسوانا، بلژیک، دانمارک و بریتانیا بود. زیرگونه BA.5 نیز در چین، فرانسه، آلمان و پرتغال ظاهر شده بود.
مسافری در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، اواخر سال گذشته به تابلوی پروازهای لغوشده نگاه میکند. در آن زمان، بهخاطر شیوع اومیکرون ممنوعیتهای مسافرتی بر این کشور تحمیل شد.
یکی از مواردی که موجب جلبتوجه ویروسشناسان به BA.4 و BA.5 میشود، جهش آمینواسیدی به نام F486V است. این جهش روی پروتئین اسپایک ویروس، نزدیکی محلی که پروتئین به گیرنده ACE2 روی سلولها متصل میشود، قرار دارد. تعامل میان پروتئین اسپایک ویروس و گیرنده ACE2 موجود روی سلولها است که در سلول را به روی عفونت باز میکند.
آنتیبادیهای مهم تولیدشده در پاسخ به واکسنهای کووید ۱۹ و عفونتهای گذشتهی SARS-CoV-2، با چسبیدن به این نقطه، ویروس را خنثی میکنند. از سال گذشته، ویروسشناسان در آزمایشهای آزمایشگاهی متوجه آسیبپذیری این نقطه شده بودند.
- فراتر از اومیکرون: تکامل ویروس کرونا به کجا میرود؟
- اومیکرون آخرین گونه نگرانکننده ویروس کرونا نیست
- اومیکرون: مسریترین ویروس تاریخ
برای مثال، بنهور لی در مدرسه پزشکی آیکان در مانتساینای نیویورک و همکارانش درحال ارزیابی درمان آنتیبادی مونوکلونال با قرار دادن آن درمعرض ویروسی مصنوعی بودند. این ویروس مصنوعی حامل نسخههای زیادی از پروتئین اسپایک SARS-CoV-2 بود. فقط یکی از نسخههای پروتئین اسپایک از آنتیبادیهای آنها فرار کرد. این نسخه دارای جهشی تقریباً شبیه به F486V بود. در آن زمان، لی از این موضوع که این جهش در زندگی واقعی بسیار نادر بود و نشان میداد به نوعی مانع از پیشرفت خود ویروس میشود، آسودهخاطر بود.
فقط حدود ۵۰ مورد از حدود ۱۰ میلیون توالی SARS-CoV-2 بارگذاریشده در پایگاه GISAID حاوی این جهش بودند، بنابراین لی اطمینان حاصل کرد که درمان آنتیبادی همچنان بهطور گستردهای مؤثر است. اما طبق توضیح لی، با افزایش سریع BA.4 و BA.5 در آفریقای جنوبی، بهنظر میرسد ویروس کرونا به طریقی تکامل پیدا کرده است که جهش مذکور دیگر مانع پیشروی آن نمیشود.
تجزیهوتحلیل ریسک
لورنزو سوبیسی، ویروسشناسی در سازمان جهانی بهداشت میگوید این آژانس درحال ردیابی این دو زیرتبار است؛ اما پیش از نتیجهگیری درمورد اینکه آیا آنها در مقایسه با دیگر گونههای اومیکرون تهدیدی بیشتری به همراه دارند، باید اطلاعات بیشتری از مطالعات همهگیرشناسی به دست آید.
ایمنیشناسان همچنین با قرار دادن نمونههای BA.4 و BA.5 درمعرض نمونههای خون افرادی که قبلاً دچار عفونت SARS-CoV-2 شدهاند و نیز افراد واکسینهشده، روی مسئله فرار ایمنی کار میکنند. دی الیویرا میگوید: «به همین دلیل است که بلافاصله نمونهها را به پژوهشگران سراسر جهان (پژوهشگران آفریقای جنوبی و بریتانیا و نیز پژوهشگران مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری چین) دادیم.»
درست پس از شناسایی BA.4 و BA.5، دی الیویرا همچنین با دولت آفریقای جنوبی و ائتلافی متشکل از حدود ۲۰۰ پژوهشگر در این کشور ملاقات کرد تا مراحل بعدی کار را برنامهریزی کنند. او با توجه به عدم افزایش نرخ بستریشدن در بیمارستان در آفریقای جنوبی (و فقط حدود ۱۲۰۰ مورد در روز)، به دولت توصیه کرد که به دستورالعملهای سختگیرانهتری در کشور نیازی نیست. دولت آفریقای جنوبی تاکنون قوانین خود را تغییر نداده است.
دی الیویرا خصوصاً مراقب نحوه انتقال اخبار گونهها به مقامات بهداشتی سایر کشورها بود و از آنها خواست تا درعینحال که اوضاع را تحتنظر دارند، سیاستهای بیفایدهای مانند ممنوعیتهای مسافرتی را که ضرر آنها بیشتر از سود آنها است، اجرا نکنند. دی الیویرا میگوید: «فشار زیادی روی ما وجود دارد. وقتی اومیکرون را گزارش کردیم، من و همکارانم با تهدیدهای مرگ روبهرو شدیم. ما مجبور شدیم جلوی آزمایشگاه نگهبان بگذاریم.»
بارکلی کار نظارتی و شفافیت آفریقای جنوبی را در حضور چنین تنشهایی تحسین میکند. اگرچه گونههای امسال SARS-CoV-2 بهطور متوسط نسبت به نسخههای قبلی ویروس موجب بیماریهای خفیفتری میشوند، بارکلی میگوید این نشانهای از ضعیفتر شدن ویروس کرونا در آینده نیست.
ویروس SARS-CoV-2 علاوه بر اینکه میتواند جهشهای معمول را به دست آورد، میتواند ازطریق نوترکیبی تکامل پیدا کند و تکهای از توالی ژنوم یک گونه به ژنوم گونه دیگر وارد شود. بارکلی میگوید، اگر یک گونه اومیکرون با گونهی دیگری از SARS-CoV-2 ترکیب شود، ممکن است ویروسی تولید کند که هم از ایمنی فرار میکند و هم موجب بیماری شدیدتری میشود. او میگوید: «اگر گونههای جدید بخشی از روندی باشند که در آن ویروس خفیفتر میشود، بسیار خوب خواهد بود، اما هیچ دلیل زیستی وجود ندارد که باور کنیم چنین اتفاقی همیشه رخ میدهد.»