از دانمارکی بزرگ تا چیواوای کوچک، جهشی که باعث تفاوت چشمگیر در اندازه سگها شده است
از دانمارکی بزرگ تا چیواوای کوچک، جهشی که باعث تفاوت چشمگیر در اندازه سگها شده است
از «چیواوا» تا «گریت دین»، سگها نسبت به دیگر گونههای پستاندار سیارهی زمین، از نظر اندازه متفاوتتر هستند. جهش مسئول این تفاوت در جایی دور از انتظار شناسایی شده است: گرگهای باستانی.
این جهش در نزدیکی ژنی به نام IGF1 دیده میشود که پژوهشگران ۱۵ سال پیش آن را بهعنوان عامل مهمی در تفاوت اندازهی سگهای اهلی معرفی کردند. این نخستین ژن از حدود ۲۴ ژن شناختهشدهی مرتبط با اندازهی بدن سگها بود؛ ولی تلاشها برای معرفی دقیق واریانت ژنی مسئول آن، بینتیجه ماند.
اِلانی اوستراندر، متخصص ژنتیک از مؤسسهی ملی تحقیقات ژنوم انسانِ ایالات متحده در مریلند، رهبری پژوهش تعیینکنندهی نقش IGF1 در اندازهی سگها را در سال ۲۰۰۷ و همچنین پژوهش جدیدی را که ۲۷ ژانویه امسال منتشر شد و سرانجام پاسخی برای این پرسش ارائه داد، بر عهده داشته است.
اوستراندر میگوید: «IGF1 خاری در پهلوی ما بوده است.» سگهای باستانی که ۳۰ هزار سال پیش، از گرگها اهلی شدند، تا حدودی در اندازه متفاوت بودند. ولی تفاوتهای چشمگیر کنونی (بزرگترین نژادهای سگ تا ۴۰ برابر بزرگتر از کوچکترین نژادها هستند) در ۲۰۰ سال اخیر درنتیجهی تلاش انسان برای معرفی نژادهای جدید، ایجاد شدهاند.
اوستراندر و همکارانش از جمله ژوسلان پلاسی از دانشگاه INSERM در رِن فرانسه، ژنوم بیش از ۱۴۰۰ قلاده از خانوادهی سگان، شامل سگهای باستانی، گرگها، کایوتها و ۲۳۰ نژاد سگ امروزی را بررسی کردند.
کنترل رشد
پس از مقایسهی تفاوتها در ناحیهی پیرامون ژن IGF1 و اندازهی بدن در سگها و سگان وحشی، یک واریانت جلب توجه میکرد. این واریانت در قطعهای از DNA مشاهده شد که RNA غیر کدکنندهای را که مسئول کنترل سطح پروتئین IGF-1 (یک هورمون رشد قوی) است، ترجمه میکند.
پژوهشگران دو نسخه یا اَلِل از این واریانت را شناسایی کردند. به گفتهی اوستراندر، در میان تمام نژادها، سگهایی با دو کپی از یکی از اللها، وزنی کمتر از ۱۵ کیلوگرم داشتند، درحالیکه دو کپی از الل دیگر در سگهایی با وزن بیش از ۲۵ کیلوگرم رایج بود. سگهایی که یک کپی از هر الل را داشتند، از نظر اندازه متوسط بودند. همچنین سگهایی با دو کپی از اللِ درشتاندامی در مقایسه با گونههایی با دو کپی از اللِ ریز اندامی، دارای سطح بالاتری از پروتئین IGF-1 در خون خود بودند.
- سگها چگونه به خدمت انسان در آمده و اهلی شدهاند
- سگ ها در دو مقطع مختلف اهلی شدهاند
پژوهشگران این رابطه را در سایر گونههای خانوادهی سگان نیز مشاهده کردند. اوستراندر میگوید: «این داستان فقط دربارهی سگها نبود. این داستان گرگها، روباهها، کایوتها و سایرین بود. این موضوعی به بزرگی تمام خانواده سگان است.»
اجداد ریز اندام
پژوهشگران تصور میکنند الل مرتبط با ریز اندامی از نظر فرگشتی بسیار قدیمیتر از الل درشتاندامی است. کایوتها، شغالها، روباهها و بیشتر سگانی که مورد بررسی قرار گرفتند، دو کپی از نسخه ریز اندامی را به همراه داشتند که به معنای وجود این نسخه در جد مشترک این جانوران است.
سر یک گرگ باستانی که ۳۰ هزار سال پیش، در آخرین عصر یخبندان زندگی میکرده است. این سر در سال ۲۰۱۸ زیر لایههای در حال ذوب خاک یخزدهی سیبری کشف شد.
به روشنی مشخص نیست که الل درشتاندامی چه زمانی شکل گرفته است. پژوهشگران دریافتند گرگ باستانی که ۵۳ هزار سال پیش در سیبری میزیسته، یک کپی از این نسخه را داشته است. سایر گرگهای باستانی و گرگهای خاکستری امروزی دو کپی از این الل را به همراه دارند که نشاندهندهی سودمند بودن اندام بزرگ برای گرگها است.
به گفتهی رابرت وِین، زیستشناس فرگشتی از دانشگاه کالیفرنیا، دیدگاه غالب در میان دانشمندان این بود که اندام کوچک احتمالاً با جهش ژنتیکی جدیدتری مرتبط است که منحصر به سگهای اهلی است. او میگوید:«[یافتههای جدید] داستان را کاملاً تغییر داد. این اتفاق شگفتانگیز است.»
به گفتهی اِلنور کارلسون، متخصص ژنتیک از دانشکده پزشکی چان در دانشگاه ماساچوست، این پژوهش میتواند نشانهای باشد که سگها از طریق گرگهای ریز اندامتری نسبت به گرگهای خاکستری امروزی، اهلی شدهاند. او میگوید: «ما حتی نمیدانیم گرگهایی که به سگهای امروزی تبدیل شدهاند، چه شکلی بودند.»
- کشف سر ۳۰ هزار سالهی یک گرگ در سیبری
- توله ۱۸ هزار ساله میتواند حلقه گمشده تکاملی بین سگها و گرگها باشد
پژوهشگران یادآوری میکنند که داستان اندازهی سگها هنوز تکمیل نشده است. پلاسی میخواهد بداند چگونه واریانتها بر سطح پروتئین IGF-1 اثر میگذارند. البته این واریانت تنها عامل تعیینکنندهی اندازه در سگها نیست. ژن IGF1 فقط مسئول ۱۵ درصد از تفاوتها میان نژادهای مختلف است.
کارلسون میگوید: «ما دربارهی یک جهش که گرگ را به اندازه یک چیواوا رسانده صحبت نمیکنیم. ما درباره یکی از بسیار جهشهایی که باعث میشوند کمی کوچکتر شوید صحبت میکنیم.»
این پژوهش ۲۷ ژانویه ۲۰۲۲ در نشریهی Current Biology منتشر شده است.