یک بیماری مرگبار وجود دارد که به‌لطف واکسن‌ها احتمالاً تاکنون نامش را نشنیده‌اید

واکسن‌ها یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای پزشکی هستند و باعث شده‌اند بشریت بتواند بیماری آبله را ریشه‌کن کند، به شیوع تابستانی فلج اطفال پایان دهد و شیوع سرطان دهانه رحم را به‌شدت کاهش دهد. اما یک بیماری وجود دارد که با اینکه قبل از معرفی واکسن در دهه ۱۹۸۰ یکی از علل مهم عفونت‌های شدید کودکان بود، کمتر شناخته شده است: Hib.

بیماری Hib توسط باکتری هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b ایجاد می‌شود. این باکتری نخستین بار در سال ۱۸۹۲ توسط ریچارد فیفرر توصیف شد و در آن زمان گمان می‌رفت عامل آنفلوآنزا باشد، زیرا باکتری در نمونه‌های خلط بیماران مبتلا به آنفلوآنزا یافت شده بود. این فرضیه منطقی به نظر می‌رسید، اما اکنون می‌دانیم آنفلوآنزا توسط ویروس ایجاد می‌شود.

بعدها مشخص شد هموفیلوس آنفلوآنزا معمولاً عفونت ثانویه است و گاهی اوقات بدون ایجاد مشکل در بینی کودکان زندگی می‌کند. اما زمانی که باعث بیماری شود، می‌تواند بسیار جدی باشد. این عفونت‌های مهاجم عمدتاً کودکان را درگیر می‌کنند. پیش از واکسن، تصور می‌شد این باکتری در بینی ۰٫۵ تا ۳ درصد کودکان سالم وجود دارد، اما در بزرگسالان نادر است.

آن طور که در وب‌سایت آی‌اف‌ال ساینس آمده است، در گذشته عفونت هموفیلوس آنفلوآنزا نوع بی، شایع‌ترین علت مننژیت باکتریایی در کودکان بود که علائم آن شامل تب، سردرد، گردن سفت و استفراغ می‌شد. در موارد شدید، بیماری می‌توانست به تشنج و کما منجر شود. میزان مرگ‌و‌میر بسته به دسترسی به درمان سریع و آنتی‌بیوتیک‌ها متفاوت است و طبق گزارش مرکز اروپایی پیشگیری و کنترل بیماری‌ها (ECDC)، می‌تواند تا ۴۰ درصد باشد. حتی در صورت بهبود، مننژیت ممکن است باعث عوارض مادام‌العمر مانند کاهش بینایی و شنوایی شود.

سایر اشکال بیماری Hib شامل التهاب اپیگلوت (تورم بالقوه کشنده گلو)، سلولیت (نوعی عفونت باکتریایی که پوست را درگیر می‌کند)، ذات الریه و سپتی‌سمی است. در وب‌سایت پروژه دانش واکسن در دانشگاه آکسفورد آمده است: «حتی با درمان پزشکی، حدود ۱ نفر از هر ۲۰ کودک مبتلا به مننژیت Hib جان خود را از دست می‌دهد. طبق تخمین‌ها، پیش از عرضه واکسن، در بریتانیا سالانه تا ۱۵۰۰ مورد بیماری Hib رخ می‌داد که به حدود ۹۰۰ مورد مننژیت و ۶۰ مرگ منجر می‌شد.»

واکسن Hib برای نخستین بار در سال ۱۹۸۵ در ایالات متحده معرفی و نسخه بهبودیافته آن دو سال بعد ارائه شد. واکسن Hib غیرفعال است، یعنی حاوی باکتری زنده نیست. در عوض، واکسن فقط بخشی کوچک از باکتری را شامل می‌شود که سیستم ایمنی بدن آن را شناسایی می‌کند. این بخش کوچک کافی است تا بدن پاسخ دفاعی (آنتی‌بادی) تولید کند و در صورت مواجهه با باکتری واقعی، بدن بتواند از کودک محافظت کند.

امروزه چندین نوع واکسن برای پیشگیری از Hib وجود دارد و این واکسن بخشی استاندارد از برنامه واکسیناسیون نوزادان در بسیاری از کشورهاست. در ایالات متحده، توصیه می‌شود کودکان بسته به نوع واکسن، سه تا چهار دوز دریافت کنند: در ۲ ماهگی، ۴ ماهگی، ۶ ماهگی و بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی. معمولاً کودکان بالای ۵ سال به واکسن Hib نیاز ندارند، مگر اینکه مشکلات نقص ایمنی داشته باشند.

در بریتانیا، نوزادان امروزی واکسن Hib را به‌عنوان بخشی از ترکیب شش‌گانه‌ای دریافت می‌کنند که در برابر دیفتری، کزاز، سیاه‌سرفه، فلج اطفال و هپاتیت B نیز محافظت می‌کند. برنامه واکسیناسیون شامل سه دوز از این ترکیب همراه با سایر واکسن‌ها است.

در ایران نیز واکسن Hib در برنامه ملی واکسیناسیون نوزادان گنجانده شده و به‌صورت رایگان ارائه می‌شود. این واکسن معمولاً به‌صورت ترکیبی با واکسن‌های دیگر مانند DTP و هپاتیت B در قالب واکسن پنج‌گانه تزریق می‌شود و نوزادان آن را در سه نوبت ۲، ۴ و ۶ ماهگی دریافت می‌کنند.

بااین‌حال، دسترسی به واکسن در جهان یکسان نیست. مرکز اروپایی پیشگیری و کنترل بیماری‌ها با استناد به آمار سازمان جهانی بهداشت اعلام می‌کند که هنوز سالانه حدود ۳ میلیون مورد بیماری شدید Hib در جهان رخ می‌دهد. پوشش واکسن در حال حاضر حدود ۷۸ درصد است، اما تفاوت‌های زیادی وجود دارد؛ برای مثال، در منطقه غرب اقیانوس آرام فقط ۳۴ درصد از کودکان واکسینه می‌شوند.

بهبود پوشش واکسیناسیون علیه Hib اهمیت حیاتی بیشتری یافته است، چرا که در سال‌های اخیر گونه‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک باکتری هموفیلوس آنفلوآنزا شناسایی شده‌اند. این مقاومت دارویی خطر ابتلا به عفونت‌های شدید را افزایش می‌دهد و درمان آن‌ها را پیچیده‌تر و طولانی‌تر می‌کند. از این رو، بهترین و مؤثرترین راه مقابله با این باکتری‌های مقاوم، پیشگیری از ابتلا از طریق واکسیناسیون گسترده و منظم نوزادان و کودکان است تا از شیوع بیماری و عوارض شدید آن جلوگیری شود.