گزارش آینده‌نگاری فناپ؛ فرار از تهدید امنیت غذایی در عصر دیجیتال

این گزارش در بخشی دیگر نیم‌نگاهی به وضعیت ایران داشته و چالش‌های امنیت غذایی را برشمرده است.

یک. قرارگیری در وضعیت هم‌آیندی بحران‌ها

ریشه‌ها و پیامدهای مسئله‌ی امنیت غذایی در همه‌ی عرصه‌ها پررنگ است. برای نمونه، به‌دلیل مشکلات اقتصادی، بسیاری از کشاورزان ترجیح می‌دهند سرمایه‌ی خود را از زنجیره‌ی تأمین غذا خارج کرده و درنتیجه، کسب‌وکارشان به نسل بعد منتقل نخواهد شد. از سویی دیگر، افزایش سوءتغذیه، تحمیل‌کننده‌ی هزینه‌های سنگین به نظام درمانی کشور خواهد بود. و مهم‌تر از همه، مسئله‌ی امنیت غذایی، در واقع بخشی از مسئله‌ی بزرگ‌تر امنیت ملی است.

از نگاه نویسندگان این گزارش درحالی‌که سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص ملی، نزدیک به ۱۱ درصد است، سهم این بخش از جذب سرمایه، فقط ۳.۵ درصد است. «این یعنی میل به سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، بسیار کمتر از میزان سهم این بخش به‌عنوان یک بازیگر جدی در اقتصاد کشور است.»

سه. بحران آب

اگر کشوری ۱۷۰۰ مترمکعب آب به ازای هر نفر در سال داشته باشد، از نظر منابع آبی مشکلی ندارد. ایران در سال ۱۳۹۱ از این عدد عبور کرد و وارد بحران آب شد. برآورد می‌شود این سرانه در سال ۲۰۵۰ در ایران به فقط به ۵۰۰ مترمکعب برسد. به استناد گفت‌وگوهای پدیدآورندگان این گزارش با بخشی از کشاورزان در ماه‌های اخیر، نگرانی اصلی کشاوزان درباره‌ی آینده‌ی وضعیت غذای کشور، بحران آب است.

چالش‌های بعد از این سه مورد، کامل‌نبودن زنجیره‌ی تأمین غذا، ناپایداری ضریب خودکفایی انرژی، حکمرانی نامناسب آب، پایین‌بودن کیفیت خاک، تغییر اقلیم و… است.

در حال حاضر این که صنایع تا چه اندازه، در چه مقیاسی و با چه سرعتی مقاومت را کنار بگذارند و خود را با فناوری‌های نوین سازگار کنند، مبهم است و از طرف دیگر با توجه به افت‌وخیزهای سیاسی-اقتصادی کشورها، میزان و چگونگی همکاری کشورها برای کاهش اثر تغییر اقلیم و مهار پیامدهای آن در صنعت کشاورزی و غذا هم محل ابهام است. از همین رو، در این گزارش آینده‌نگاری برای مواجهه با بحران، چهار سناریو در نظر گرفته شده است.

• سناریوی ۱: پایداری در لبه پرتگاه

در این آینده، فناوری‌های پیشرفته‌ی کشاورزی چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و همکاری‌های بین‌المللی برای کاهش اثر تغییر اقلیم نیز ضعیف است. در نتیجه، جهان از پس چالش‌های تأمین پایدار غذا برنمی‌آید، ناامنی غذایی گسترش می‌یابد و محیط زیست با آسیب‌های بیشتری روبه‌رو می‌شود.

• سناریوی ۲:ویرانشهر فناوری

در این آینده از فناوری‌های پیشرفته‌ی کشاورزی استقبال می‌شود اما همکاری‌های بین‌المللی ضعیف است. در نتیجه، چالش‌های محیط زیستی همچنان ادامه می‌یابند، ناامنی غذایی همچنان باقی مانده و ناآرامی‌های اجتماعی نیز پررنگ است.

• سناریوی ۳: انقلاب سبز

در این آینده، با وجود سازگاری اندک فناوری‌های پیشرفته‌ی کشاورزی، همکاری‌های بین‌المللی به قوت خود ادامه می‌یابد. در نتیجه، کشاورزی پایدار مورد توجه قرار می‌گیرد و حفاظت از محی زیست، حفظ تنوع زیستی، و تجربه‌های کشاورزی تاب‌آور، در مرکز توجه سیاست‌ها جای می‌گیرد. انتظار می‌رود در این حالت، امنیت غذایی تا اندازه‌ی قابل‌قبولی تأمین شود.

• سناریوی ۴: هم‌زیستی پایدار

در این آینده، هم فناوری‌های کشاورزی جایگاه خود را پیدا کرده‌اند و هم همکاری‌های بین‌المللی برای مهار تغییر اقلیم در جریان است. در نتیجه، نظام غذا به صورتی پربازده و پایدار کار می‌کند، امنیت غذایی تأمین می‌شود و به محیط زیست نیز آسیب اندکی وارد می‌شود.

این گزارش از یک سو به صنعت کشاورزی و غذا پیامی آشکار می‌دهد و از سوی دیگر خطاب به زیست‌بوم اقتصاد دیجیتال می‌گوید:‌ «تامین امنیت ‌غذایی کشور، نیازمند نقش‌آفرینی جدی بنگاه‌های توسعه‌دهنده فناوری و همراهی و همکاری سایر ذی‌نفعان به‌ویژه بازیگران کلیدی صنعت کشاورزی و غذا در کشور است.»