کالبدشکافی بلک‌فرایدی ایرانی؛ چرا کاربران جمعه سیاه را دوست ندارند؟

بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی با انتشار تصاویری از لحظه خرید، مدعی شدند که دکمه خرید هرگز برای آن‌ها فعال نشده یا بلافاصله با پیام «ناموجود» مواجه شده‌اند. یکی از کاربران ایکس نوشت: «بین من و ۲۰۷ یک میلیون تومانی، فقط یک وب ارور فاصله بود.»

مسابقه «شکار گنج» برای یافتن شمش‌های طلا و کدهای تخفیف ۹۹ درصدی نیز حواشی زیادی داشت. تعداد زیادی از کاربران نوشتند بعضی از کدهای تخفیف در کسری از ثانیه توسط ربات‌ها شکار شده و کاربران را ناکام گذاشته است.

کاربرانی که‌ متخصص‌تر بودند با انتشار تحلیل‌های فنی مدعی شدند که زیرساخت مسابقه امکان رقابت عادلانه را از کاربران عادی سلب کرده است. اگرچه دیجی‌کالا بر سلامت مسابقه تأکید داشت، اما موجی از بی‌اعتمادی نسبت به شفافیت برندگان شکل گرفت و بسیاری این کمپین را یک «لاتاری غیرشفاف» نامیدند.

وجه تمایز اصلی بلک فرایدی ۱۴۰۴ نسبت به سال‌های قبل، تغییر رفتار اقتصادی مردم و گرایش شدید به سرویس‌های «الان بخر، بعداً پرداخت کن»(BNPL) بود. داده‌ها نشان می‌دهد که برای کاربر ایرانی که با تورم نقطه‌به‌نقطه ۴۹.۴ درصدی دست‌به‌گریبان است، قسط بیشتر از تخفیف اهمیت دارد.

اسنپ‌پی با کمپین «حراجمعه» و ارائه اعتبار خرید اقساطی ۴ماهه، بخش بزرگی از تقاضای بازار را جذب کرد. وعده قرعه‌کشی خودروی تویوتا برای خریداران نیز بخشی از استراتژی این پلتفرم برای تشویق به خرید بیشتر بود. هم‌زمان، دیجی‌پی نیز با ارائه وام‌های خرد و امکان خرید اقساطی تا ۱۲ ماه، تلاش کرد قدرت خرید ازدست‌رفته کاربران را جبران کند.

یکی از برجسته‌ترین واکنش‌های کاربران در طول کمپین‌های جمعه سیاه، شکایت گسترده از حجم بالای پیامک‌های تبلیغاتی بود. با نزدیک شدن به این روز، سیل عظیمی از پیامک‌ها با عناوینی مانند «فرصت فقط ۲۴ ساعت باقی است» یا «شروع تخفیف‌های ۷۰ درصدی» به گوشی کاربران سرازیر شد.

این بمباران پیامکی باعث آزار تعداد زیادی از کاربران شد. بسیاری از آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی اعلام کردند توجهی به این پیامک‌ها نداشتند و به‌ دلیل تکرار کلافه‌کننده، جذاب نبودن پیشنهادها و لغو نشدنی بودن پیامک‌ها از اپراتور خود ناراضی بودند. کاربری در پستی انتقادی در ایکس نوشت: «فکر کنم فقط نانوایی سر کوچه پیامک تخفیف بلک فرایدی نفرستاده.»

بر اساس گزارش‌های شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک)، تراکنش‌های شبکه پرداخت در آبان و اوایل آذر ۱۴۰۴ رشد اسمی حدود ۵۸ درصدی نسبت به سال گذشته داشته است؛ اما کارشناسان هشدار می‌دهند که این عدد نباید گمراهمان کند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که «رشد حقیقی» تراکنش‌ها با کسر نرخ تورم تنها حدود ۶ درصد بوده است. این اختلاف فاحش تایید می‌کند که مردم پول بیشتری خرج کرده‌اند، اما کالای بیشتری نخریده‌اند؛ بلکه صرفاً هزینه تورم کالاها را پرداخته‌اند.

بلک فرایدی ۱۴۰۴ در ایران را می‌توان نقطه عطفی در تجارت الکترونیک کشور دانست؛ نه لزوماً به دلیل رکوردهای فروش، بلکه به‌واسطه تغییر بنیادین در رفتار مصرف‌کننده و استراتژی پلتفرم‌ها.

گذار از «جشنواره خرید» به «استراتژی بقا»

آمارهای اقتصادی و رفتار کاربران در سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که بلک‌فرایدی دیگر آن کارناوال خریدِ کالاهای لوکس و غیرضروری نیست. در سایه رکود تورمی، این رویداد به یک «فرصت تنفس» برای قشر متوسط تبدیل شده تا بتوانند به نیازهای انباشته‌شده خود، از لوازم خانگی تا پوشاک، را با اتکا به مدل‌های خرید اقساطی پاسخ دهند.

همچنین، همین مساله که اولین سوال خریداران در بلک‌فرایدی از میزان تخفیف به امکان خرید اقساطی و تعداد اقساط تغییر کرده، گواه این ادعاست که مدیریت نقدینگی جایگزین لذت خرید شده است.

اعتراضات کاربران به قیمت‌سازی‌های صوری و تخفیف‌های غیرواقعی هم نشان داد که نهادهای نظارتی مانند اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی و سازمان تعزیرات، از سرعت تحولات بازار عقب مانده‌اند. در حالی که پلیس فتا تمرکز خود را بر کلاهبرداری‌های فیشینگ و درگاه‌های جعلی معطوف کرده بود، بخش بزرگی از نارضایتی مردم متوجه فروشگاه‌های رسمی و دارای مجوز بود که با دستکاری قیمت‌های مرجع، مفهوم «تخفیف» را بی‌معنا کردند.