چرا افزایش فروشگاه‌های زنجیره‌ای با چاقی جهانی مرتبط است؟

در بسیاری از کشورها، خرید مواد غذایی از هایپرمارکت‌ها، خواربارفروشی و پلتفرم‌های آنلاین به امری رایج و عادی تبدیل شده است. اما این راحتی و دسترسی آسان به خریدهای مدرن، چه تأثیری بر سلامت ما دارد؟ آیا این تغییرات در سبک خریدمان باعث بهبود مسائل تغذیه شده‌اند یا برعکس، سلامت ما را به خطر انداخته‌اند؟

مطالعه‌ای که به‌تازگی با همکاری پژوهشگرانی از یونیسف در مجله‌ی نیچر منتشر شد، نحوه‌ی خرید مواد غذایی مردم در ۹۷ کشور را طی ۱۵ سال گذشته بررسی کرده است. در سراسر جهان، تعداد هایپرمارکت‌ها و خواربارفروشی (که هر دو را در این مقاله به اختصار «فروشگاه‌های زنجیره‌ای مواد غذایی» می‌نامیم ) به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. همچنین، مردم نسبت به قبل پول بیشتری در این فروشگاه‌ها و پلتفرم‌های آنلاین آن‌ها خرج می‌کنند.

مطالعه‌ی جدید با تحلیل داده‌های صنعت مواد غذایی از پایگاه داده‌ای تجاری، تغییرات بخش خرده‌فروشی مواد غذایی را در سطح جهان طی سال‌های گذشته بررسی کرده است. محققان انواع فروشگاه‌ها، میزان هزینه‌ی مردم در این مکان‌ها و مقدار فروش مواد غذایی ناسالم و فرآوری‌شده را مورد مطالعه قرار دادند. همچنین، این روندها با تغییرات نرخ چاقی، براساس داده‌های طرح بین‌المللی NCD-RisC (یک ابتکار جهانی برای بررسی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر)، مقایسه شدند.

نتایج نشان می‌دهد که تراکم فروشگاه‌های زنجیره‌ای مواد غذایی (تعداد فروشگاه‌ها به ازای هر ۱۰ هزار نفر) طی ۱۵ سال گذشته، از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۳، در سطح جهانی، ۲۳٫۶ درصد افزایش یافته است. همان‌طور که انتظار می‌رود، در کشورهای پردرآمد تعداد این فروشگاه‌ها به ازای هر نفر بسیار بیشتر است.

بااین‌حال، رشد تعداد این فروشگاه‌ها در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط با سرعت بیشتری در حال رخ دادن است. رشد سریع شهرنشینی، افزایش درآمدها و تقاضای مشتریان باعث شده است که شرکت‌های بزرگ خرده‌فروشی، این کشورها را به‌عنوان بازارهای بالقوه‌ی جدید ببینند. برای مثال، تراکم فروشگاه‌های زنجیره‌ای مواد غذایی در میانمار سالانه حدود ۲۱ درصد، در ویتنام ۱۸ درصد و در کامبوج ۱۲ درصد افزایش یافته است.

داده‌های مطالعه همچنین روند افزایش خرید آنلاین مواد غذایی را پوشش می‌دهد. برای مثال خرید آنلاین مواد غذایی در سراسر جهان در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۱۴ به میزان ۳۲۵ درصد افزایش داشته است.

از میان ۲۷ کشوری که در مطالعه برای بررسی خرید آنلاین مواد غذایی انتخاب شدند، امارات متحده عربی و ایالات متحده بیشترین میزان هزینه را داشتند. در سال ۲۰۲۳، هر فرد در امارات متحده عربی به‌طور میانگین ۶۱۷ دلار آمریکا برای خرید آنلاین مواد غذایی خرج کرده است که ۵۷۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۱۴ است. در ایالات متحده نیز میانگین هزینه‌ی هر فرد در این بخش ۳۸۷ دلار آمریکا بوده که حدود ۱۲۵ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۱۴ را نشان می‌دهد.

افزایش فروشگاه‌های زنجیره‌ای مواد غذایی، ازجمله پلتفرم‌های آنلاین آن‌ها، رژیم غذایی مردم را تغییر داده است. طی ۱۵ سال بررسی مطالعه، فروش مواد غذایی ناسالم و فرآوری‌شده در این فروشگاه‌ها ۱۰٫۹ درصد افزایش یافته است.

به ویژه در جنوب آسیا، افزایش فروش مواد غذایی ناسالم سریع بوده است. در پاکستان، مردم طی ۱۵ سال گذشته هر سال ۵ درصد بیشتر از این فروشگاه‌ها مواد غذایی ناسالم فرآوری‌شده خریده‌اند. در هند، این افزایش ۴ درصد و در بنگلادش ۳ درصد بوده است.

طی ۱۵ سال، مطالعه نشان داد که درصد افراد مبتلا به چاقی در تمام کشورهای بررسی‌شده از ۱۸٫۲ درصد به ۲۳٫۷ درصد افزایش یافته است. بیشترین افزایش چاقی در کشورهایی مشاهده شد که رشد فروشگاه‌های زنجیره‌ای در آن‌ها بیشترین میزان را داشت. لائوس نمونه‌ی روشنی از این روند است. تعداد فروشگاه‌های زنجیره‌ای مواد غذایی به ازای هر نفر در این کشور از سال ۲۰۰۹ تاکنون سالانه ۱۵ درصد افزایش یافته است، درحالی‌که درصد افراد مبتلا به چاقی بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۳ دو برابر شده است.

تقریباً در همه‌ی کشورها، چاقی در حال افزایش است. در استرالیا، اضافه وزن و چاقی به تازگی رسماً از مصرف دخانیات پیشی گرفته و به بزرگ‌ترین عامل آسیب به سلامت عمومی تبدیل شده است.

فروشگاه‌های زنجیره‌ای و هایپرمارکت‌ها علاوه بر مواد غذایی ناسالم، محصولاتی مانند میوه و سبزیجات را نیز عرضه می‌کنند. بااین‌حال، دلایل قانع‌کننده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد محیط خرده‌فروشی نقش مهمی در افزایش چاقی ایفا می‌کند.

فروشگاه‌های زنجیره‌ای معمولاً تنوع گسترده‌ای از مواد غذایی بسته‌بندی‌شده با میزان بالای قند، چربی و نمک را ارائه می‌دهند که می‌توانند برای سلامت انسان مضر باشند. مطالعه‌ای که محصولات غذایی و نوشیدنی‌های موجود در سوپرمارکت‌های ۱۲ کشور را بررسی کرده است، نشان می‌دهد که بیشتر این محصولات در دسته‌ی مواد غذایی ناسالم طبقه‌بندی می‌شوند.

با توجه به یافته‌های مطالعه مبنی بر رشد سریع فروشگاه‌های زنجیره‌ای در کشورهای با درآمد پایین و متوسط، این موضوع نگران‌کننده است که غیرسالم‌ترین محصولات اغلب در فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشورهایی مانند هند، چین و شیلی مشاهده شده‌اند.

Shutterstock

فروشگاه‌های زنجیره‌ای اغلب مواد غذایی ناسالم را به شدت تبلیغ می‌کنند. این تبلیغات شامل تخفیف‌های قیمتی، آگهی‌های تبلیغاتی در تلویزیون، رسانه‌های اجتماعی و بروشورها و همچنین چیدمان استراتژیک این محصولات در صندوق‌های پرداخت و انتهای راهروهای فروشگاه‌ها می‌شود. مطالعاتی که در بلژیک، ایرلند و ۱۲ کشور دیگر انجام شده‌اند، این الگو را تأیید کرده‌اند.

در فضای آنلاین، مشاهده می‌شود که مواد غذایی ناسالم بیشتر تبلیغ می‌شوند و با تخفیف‌های ویژه و نمایش در بخش‌های پربازدید نسبت به گزینه‌های سالم، در دسترس‌تر هستند.

در مقایسه با خواربارفروشی‌های مستقل و کوچک، فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ تأثیر به‌مراتب بیشتری بر تنوع محصولات و قیمت‌ها دارند. به دلیل این قدرت، آن‌ها می‌توانند زنجیره‌های تأمین را کنترل کنند و اغلب با تولیدکنندگان ملی و چندملیتی مواد غذایی فوق فرآوری‌شده و ناسالم همکاری می‌کنند.

عوامل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی زیادی وجود دارند که در افزایش چاقی در سطح جهان نقش دارند. بسیاری از این عوامل به قیمت، در‌دسترس‌بودن و تبلیغ مواد غذایی در محیط‌های خرده‌فروشی و نحوه‌ی ساختار صنعت خرده‌فروشی مربوط می‌شوند. به همین دلیل، زمان آن رسیده که دولت‌ها و خرده‌فروشان برای ایجاد تغییرات در نحوه و مکان خرید مواد غذایی اقدام کنند.

برخی از کشورها در حال حاضر شروع به تغییر فروش محصولات غذایی خواروبارفروشی کرده‌اند. به‌عنوان مثال، در بریتانیا قوانین جدیدی اجرا شده که چیدمان مواد غذایی ناسالم را در مکان‌های خاصی مانند صندوق‌های پرداخت و انتهای راهروهای نزدیک به صندوق‌ها ممنوع می‌کند. از اکتبر امسال، محدودیت‌های بیشتری روی تبلیغات قیمتی مواد غذایی ناسالم (مانند «یکی بخر، یکی رایگان ببر») در بریتانیا اعمال خواهد شد.

بااین‌حال، بیشتر فروشگاه‌های زنجیره‌ای همچنان اقدامات کافی برای اولویت دادن به سلامت و تغذیه‌ی مشتریان خود انجام نمی‌دهند. در ایالات متحده، این موضوع به‌ویژه در فروشگاه‌هایی که برای اقشار کم‌درآمد تأمین کالا می‌کنند، مشهود است. در بریتانیا نیز با وجود برخی پیشرفت‌های مثبت در میان برخی از خرده‌فروشان، همه‌ی آن‌ها همچنان فرصت‌های زیادی برای بهبود دارند.

اکنون بیش از هر زمان دیگری، ایجاد محیط‌های خرده‌فروشی سالم‌تری ضروری است که از رژیم‌های غذایی مغذی حمایت و به کاهش نرخ رو‌به‌رشد چاقی کمک می‌کنند.