پژوهشگران راز خلاقیت هوش مصنوعی را کشف کردند

کمب کار تحقیقاتی خود را در سال ۲۰۲۲ در آزمایشگاه سوریا گانگولی آغاز کرد؛ فیزیکدانی در استنفورد که در حوزه‌های عصب‌شناسی و مهندسی برق نیز فعالیت دارد. در همان سال، شرکت OpenAI از ChatGPT رونمایی کرد و توجه همگان را به حوزه‌ای که امروز به نام «هوش مصنوعی مولد» می‌شناسیم، جلب کرد. درحالی‌که توسعه‌دهندگان فناوری روی ساخت مدل‌های قدرتمندتر کار می‌کردند، بسیاری از دانشگاهیان روی درک عملکرد درونی این سیستم‌ها متمرکز ماندند.

در همین راستا، کمب سرانجام به این فرضیه رسید که محلی‌گرایی و هم‌ارزی به خلاقیت منجر می‌شوند. این فرضیه، چشم‌انداز آزمایشی هیجان‌انگیز را پیش روی او گذاشت: اگر سیستمی طراحی می‌کرد که فقط روی این دو ویژگی بهینه‌سازی شود، آیا رفتاری شبیه یک مدل دیفیوژن از خود نشان می‌داد؟ این پرسش، هسته‌ی اصلی مقاله‌ی تازه‌ی او شد که به همراه گانگولی نوشت.

آن‌ها سپس مجموعه‌ای از تصاویر را که به نویز دیجیتال تبدیل شده بودند، از دو مسیر عبور دادند: یک‌بار از دل «ماشین ELS» و بار دیگر از درون چند مدل انتشار دیفیوژن قدرتمند مانند ResNet و UNet.

به گفته‌ی گانگولی نتایج «شوکه‌کننده» بود: در تمام آزمایش‌ها، ماشین ELS توانست خروجی مدل‌های انتشار آموزش‌دیده را تقریباً به‌طور یکسان بازتولید کند، آن هم با دقتی متوسط نزدیک به ۹۰ درصد؛ نتیجه‌ای که به‌زعم او در یادگیری ماشین بی‌سابقه است.

این یافته‌ها فرضیه‌ی کَمب را تأیید می‌کردند. او توضیح می‌دهد: «به‌محض این‌که شرط محلی‌گرایی را اعمال کنید، خلاقیت به طور خودکار ظاهر می‌شود؛ کاملاً طبیعی و برخاسته از دینامیک سیستم.»

او دریافت همان مکانیزم‌هایی که پنجره‌ی توجه مدل‌های دیفیوژن را در طول فرآیند نویززدایی محدود می‌کردند و آن‌ها را وادار می‌ساختند روی وصله‌های منفرد تمرکز کنند، بدون آنکه بدانند در نهایت کجای تصویر قرار می‌گیرند؛ دقیقاً همان‌هایی هستند که خلاقیتشان را ممکن می‌سازند.

کارشناسانی که برای این گزارش با آن‌ها گفت‌وگو شد، در مجموع موافق بودند که مقاله‌ی کَمب و گانگولی بخشی از سازوکار خلاقیت در مدل‌های انتشار را آشکار می‌کند، اما هنوز رازهای بسیاری باقی است. برای مثال، مدل‌های زبانی بزرگ و دیگر سیستم‌های هوش مصنوعی نیز نشانه‌هایی از خلاقیت از خود نشان می‌دهند، درحالی‌که اصول «محلی‌بودن» و «هم‌ارزی» را به‌کار نمی‌گیرند.

جولیو بی‌رولی در این باره می‌گوید: «فکر می‌کنم این بخش بسیار مهمی از داستان است؛ اما همه‌ی ماجرا نیست.»