خروج بنیان‌گذاران از استارتاپ‌ها؛ روایت جدایی‌ها و واگذاری‌ها
خروج بنیان‌گذاران از استارتاپ‌ها؛ روایت جدایی‌ها و واگذاری‌ها
خروج بنیان‌گذاران و سرمایه‌گذاران از استارتاپ‌ها یکی از اتفاقاتی است که طی چند ماه گذشته در اکوسیستم استارتاپی کشور شاهدش بوده‌ایم. آخرین مورد خروج همبنیانگذاران «آپ» بعد از فروش سهام‌شان به بانک شهر بود.
بنیان‌گذارها چه اشخاص باشند و چه مجموعه‌ها، با هدف نوآوری و کارآفرینی وارد حوزه کسب‌وکار شده و استارتاپ خودشان را راه‌اندازی می‌کنند. هرچند بسیاری از کسب‌وکارها پس از راه‌اندازی شکست می‌خورند و ترک میدان می‌کنند اما تعدادی از استارتاپ‌ها هم دوام می‌آورند، به موفقیت می‌رسند و بزرگ می‌شوند.
پس از بزرگ شدن یک شرکت استارتاپی اما کسب‌وکارها و بنیان‌گذاران‌شان مسیر چندگانه‌ای را پیش روی خود می‌بینند. یک گزینه این است که بنیان‌گذار هم‌چنان در استارتاپ خود باقی بماند و گزینه دیگر خروج از شرکت به قصد ماجراجویی‌های جدید است. هر دو گزینه هم در دنیا مرسوم است و به انتخاب خود بنیان‌گذارها و شرکت‌ها بستگی دارد.
خروج بنیان‌گذاران از استارتاپ‌ها غیرمعمول نیست
خروج بنیان‌گذار از استارتاپی که به موفقیت رسیده در ایران چندان دیده نشده اما اکوسیستم استارتاپی ایران به‌تازگی مواردی از این خارج شدن‌ها را تجربه کرده است. اتفاقی که بعضی کارشناسان آن را مثبت و بعضی دیگر مخرب می‌دانند. البته نفس این خروج در نگاه کارشناسان و فعالان عرصه اقتصاد دیجیتال نامطلوب نیست.
کیوان جامه‌بزرگ، معاون توسعه راهبردی و امور شرکت‌های فناپ، در این خصوص به نیوزلن می‌گوید: «در دنیا معمول است که سرمایه‌گذاران به تناسب تخصص خود در بخشی از چرخه عمر یک استارتاپ حضور پیدا کرده و سپس خروج می‌کنند. از این جهت خروج سرمایه‌گذار و بنیان‌گذار و واگذاری به مرحله بعد امری طبیعی است.»
اخبار خروج سرمایه‌گذاران از استارتاپ‌ها
نیما نامداری، مدیرعامل پلتفرم کارنامه، نیز خروج بنیان‌گذار از استارتاپ را اتفاق رایج و حتی خوبی می‌داند چون: «وقتی شخصی ایده‌ای را تبدیل به یک محصول و آن محصول را تبدیل به یک شرکت می‌کند، مهارتش در کارآفرینی، نوآوری و ایجاد یک شرکت است. اگر آن استارتاپ موفق شود، بعد از مدتی بالغ خواهد شد و به‌مرور جذابیتش را برای آن بنیان‌گذار از دست خواهد داد؛ چون آن فرد در اصل قصد مدیرعاملی و درگیر شدن در فرایندهای عملیاتی را نداشته است. اغلب کارآفرین‌ها به خاطر داشتن چنین روحیه‌ای وقتی شرکت بزرگ می‌شود، با پولی که به دست آورده‌اند، آن را ترک می‌کنند که اتفاق خوبی است چون باعث می‌شود از توانایی بنیان‌گذاران در کارآفرینی و نوآوری در حوزه‌های دیگر استفاده شود.»
نامداری می‌گوید اغلب کارآفرینان موفق دنیا چنین رویه‌ای دارند مثلا ایلان ماسک از استارتاپ‌هایی که راه انداخته خارج شده؛ مثل خروجش از Paypal.
البته مدیرعامل کارنامه از موارد جهانی دیگری که بنیان‌گذار هم‌چنان در شرکت باقی می‌ماند هم مثال می‌زند. مثلا به بنیان‌گذاران گوگل و مارک زاکربرگ اشاره می‌کند اما توضیح می‌دهد که ماندن آن‌ها با تداوم جریان سرمایه‌گذاری و کارآفرینی‌شان همراه است:
این‌ها وقتی استارتاپ‌شان بزرگ شد در همان مجموعه سرمایه‌گذاری‌های جدید انجام می‌دهند یا این که درون شرکت خودشان روی محصولات و تکنولوژی‌های جدید سرمایه‌گذاری می‌کنند و تلاش دارند آن تجربه کارآفرینی را درون شرکت خودشان بازسازی کنند.
– نیما نامداری، مدیرعامل پلتفرم کارنامه
فراگیر شدن خروج بنیان‌گذاران از شرکت‌ها در اکوسیستم ایران جای پرسش دارد
امیر ناظمی، رئیس اسبق سازمان فناوری اطلاعات، هم در پستی که اخیرا در پلتفرم ایکس منتشر کرده نوشته است که خروج بنیان‌گذار از استارتاپ «الزاما ناپسند نیست اما فراگیری بیش از حدش در اکوسیستم ایران جای پرسش و تحلیل دارد.» او معتقد است این موضوع برای اکوسیستم استارتاپی ایران نشانه خوبی نیست و در توضیح دلایل خود اول به این نکته اشاره کرده است که اغلب این بنیان‌گذاران پس از خروج، نقش‌های متداول جهانی (مانند نقش «فرشته کسب‌وکار» (Business Angel) و «عضو هیأت‌مدیره و مدیر پروژه‌های نوآورانه») را در استارتاپ‌های خود ندارند.
او هم‌چنین به جایگزین‌های این بنیان‌گذاران اشاره کرده و نوشته است: «بخش عمده سهامداران جدید وابسته به نهادهای عمومی (خصولتی) هستند که اساسا منطق رفتاری‌شان اقتصادی نیست و بیشتر تابع منطق سیاسی هستند.» خلأ هویتی یکی دیگر از تبعات خروج در نظر ناظمی است: «بخش عمده‌ای از هویت یک استارت‌آپ وابسته به بنیان‌گذاران است. با خروج آنان خلأ هویتی تبدیل به چالش بزرگی خواهد شد.»
نامداری، مدیرعامل پلتفرم کارنامه، اما نگاهش به خروج بنیان‌گذاران از استارتاپ سراسر منفی نیست و بلکه معتقد است که این اتفاق ضرورتا نه خوب است و نه بد:
گاهی بنیان‌گذاران به قصد ترک کشور از استارتاپ خود خارج می‌شوند که به ضرر اکوسیستم است
«مثبت یا منفی بودن این اتفاق به عوامل مختلفی مثل شخصیت آن بنیان‌گذار، فرهنگ شرکت و ویژگی‌های مدیرعامل جایگزین بستگی دارد. گاهی این خروج فرصت می‌دهد که یک مدیرعامل حرفه‌ای به مجموعه اضافه شود و باعث رشد شود. گاهی اما فرهنگ یک استارتاپ به بنیان‌گذارش گره می‌خورد و با خروج او ممکن است این فرهنگ از بین برود. این اتفاق به عقیده برخی برای یاهو رخ داد، همین حالا هم بعضی در مورد نتفلیکس همین اعتقاد را دارند.»
اما تاثیر خروج بنیان‌گذار از استارتاپ بر اکوسیستم متفاوت است. این اعتقاد نامداری است و آن را این طور استدلال می‌کند:
اگر هدف کارآفرین‌ها از خروج انجام کارهای جدید در حوزه‌های دیگر باشد خوب است چون می‌شود از ظرفیت آن‌ها در حوزه‌های دیگر استفاده کرد. اما اگر این بنیان‌گذارها اکوسیستم را به کلی ترک کرده و از فضای اقتصاد دیجیتال و حتی از کشور هم خارج شوند واضح است که اتفاق خوبی نیست. برای تپسی همین اتفاق افتاد؛ ۳ هم‌بنیان‌گذار داشت، ۲ نفرشان از کشور خارج شدند. این نشان می‌دهد هدف این افراد از خروج این بوده که خودشان را از ورطه تحریم، فیلترینگ، رکود، بی‌اعتمادی و سایر مشکلات موجود در اقتصاد دیجیتال ایران نجات بدهند.
– نیما نامداری، مدیرعامل پلتفرم کارنامه
چرا بنیان‌گذاران تصمیم به خروج می‌گیرند؟
یکی از سوال‌های اساسی درباره این موضوع چرایی افزایش موارد خروج بنیان‌گذاران و سرمایه‌گذاران از استارتاپ‌های ایرانی است که کارشناسان پاسخ‌های متفاوتی به آن می‌دهند.
امیر ناظمی که سابقه معاونت وزارت ارتباطات در دولت دوازدهم را دارد معتقد است «نهادهای امنیتی به دلایل متنوعی تقویت‌کننده این سازوکار هستند» و در متنی که در صفحه شخصی‌اش منتشر کرده به سه مورد از این دلایل اشاره می‌کند:
۱. ایجاد تنگنا برای بنیان‌گذاران و قفل کردن فعالیت استارت‌آپ‌ها، از فعالیت گرفته تا ورود به بورس و اجبار بنیان‌گذاران به ترک کشور. در این حالت بنیان‌گذار چاره دیگری ندارد؛ ۲. تمایل به کنترل فعالیت استارت‌آپ‌ها و سواستفاده از داده‌های آن‌ها توسط این نهادها؛ ۳. تملک و مصادره توسط نهادهای خصولتی کم‌وبیش وابسته به نهادهای نظامی و امنیتی.
– امیر ناظمی، رئیس اسبق سازمان فناوری اطلاعات
کیوان جامه‌بزرگ، معاون توسعه راهبردی و امور شرکت‌های فناپ، هم «فقدان چشم‌انداز رشد مثبت» را دلیلی دانسته که بنیان‌گذار را وادار به خروج از کسب‌وکار می‌کند و به نیوزلن می‌گوید:
فقدان چشم‌انداز رشد مثبت یکی از دلایل خروج بنیان‌گذاران از شرکت‌هاست
«به‌ویژه بخشی از بنیان‌گذاران که ادامه فعالیت حرفه‌ای خود را به دلیل شرایط موجود، در خارج از کشور دنبال می‌کنند گزینه‌ای غیر از خروج ندارند. در عمده موارد خروجی که امسال رخ داده، بنیان‌گذاران خواسته یا ناخواسته از ایران مهاجرت کرده بودند یا به دنبال توسعه کسب‌وکار خود خارج از کشور هستند.»
نامداری اما دلیل متفاوتی را مطرح می‌کند. او معتقد است که بنیان‌گذاران پیش از این اجازه خروج را نداشته‌اند اما «مسیر خروج به‌تازگی در ایران باز شده و به همین دلیل اخیرا شاهد مواردی از خروج بنیان‌گذارها هستیم.»
او در ادامه به همه روش‌های مرسوم خروج بنیان‌گذار از استارتاپ‌ها در دنیا اشاره می‌کند که در ایران یا وجود نداشته یا کمتر رخ داده است. یکی از روش‌ها عرضه سهام استارتاپ‌هایی است که بزرگ می‌شوند. این اتفاق در ایران کمتر رخ داده چون عموما استارتاپ‌های ایرانی به‌سختی می‌توانند وارد بورس شوند اما نامداری در همین زمینه به تجربه تپسی اشاره می‌کند که «بعد از عرضه سهامش در بورس بنیان‌گذاران از شرکت خارج شدند.»
بنیان‌گذارها قبلا امکان یا اجازه خروج از استارتاپ‌ها را نداشتند
روش دیگر رایج دیگر برای خروج تصاحب استارتاپ‌های موفق توسط شرکت‌های بزرگ‌تر است که نامداری درباره آن می‌گوید: «در ایران تجربه این مورد را نداشته‌ایم و اخیرا می‌بینیم که مثلا گلرنگ چنین کاری را شروع کرده یا بعضی شرکت‌های خصولتی مثل همراه اول یا برخی بانک‌ها دست به این اقدام زده‌اند. این اقدام هم قبل از این امکان‌پذیر نبوده یا انجام نمی‌شده اما لزوما اتفاق بدی نیست.
بیشتر بخوانید
سومین روش خروج هم M&A یا ادغام و تملیک است که در آن ۳،۲ استارتاپ موفق در هم ادغام می‌شوند و چون دیگر به سه مدیر احتیاج ندارند بعضی از همبنیانگذاران از شرکت خارج می‌شوند. این موضوع هم امر رایجی در دنیاست که قبلا در ایران وجود نداشته و اخیرا در چند مورد انگشت‌شمار اتفاق افتاده است.
یک اپیزود جدید: ورود خصولتی‌ها به اکوسیستم استارتاپی
همان طور که مدیرعامل پلتفرم کارنامه هم اشاره می‌کند در حدود یک سال اخیر مواردی از تصاحب استارتاپ‌های موفق توسط شرکت‌های بزرگ رخ داده که عموما شرکت‌های خصولتی هستند. معاون توسعه راهبردی و امور شرکت‌های فناپ دلیل آن را این طور توضیح می‌دهد:
واقعیت این است که زیست‌بوم استارتاپی کشور در حال پوست‌اندازی و تغییر چهره است. کشوری که بخش بزرگی از اقتصاد آن دولتی است لاجرم عمده سرمایه‌گذاری‌های بزرگش هم توسط دولتی‌ها و خصولتی‌ها انجام می‌شود. در شرایط موجود گزینه‌های زیادی هم برای خروج سهامداران اولیه وجود ندارد. نه بازار سرمایه آن‌چنان پر رونق و مشتاق است، نه سرمایه‌گذاران خصوصی داخلی و خارجی در قالب صندوق‌ها یا هلدینگ‌های بزرگ اقتصادی رغبت چندانی به سرمایه‌گذاری در این حوزه دارند.
– کیوان جامه‌بزرگ، معاون توسعه راهبردی و امور شرکت‌های فناپ
او در ادامه اضافه می‌کند: «به نظر می‌رسد بخشی از خروج‌های انجام‌شده علاوه بر شرایط نامطلوب اقتصادی حاصل مداخلات حاکمیتی هم بوده است. مشخصا خروج سرآوا و بنیان‌گذارانش نمونه‌ای از این دست فشارهاست که قاعدتاً منافعش را باید نزد خریداران سهام این شرکت جستجو کرد.»
منبع : زومیت
