از سیبری تا تایوان؛ کشف هویت فسیلی مرموز، قلمرو زندگی انسان‌تبار دنیسووا را گسترش می‌دهد
از سیبری تا تایوان؛ کشف هویت فسیلی مرموز، قلمرو زندگی انسان‌تبار دنیسووا را گسترش می‌دهد
فسیل مذکور که با عنوان «پنگهو ۱» نام‌گذاری شد، از کانال پنگهو آمده بود و در سال‌های بعد، موضوع پژوهشی بین‌المللی به رهبری چانگ قرار گرفت. ویژگی‌های کلی فک، شباهت‌هایی با گونه‌های بسیار کهن انسان‌تباران داشت که بیش از یک میلیون سال پیش در آسیا می‌زیستند. بااینحال، دندان‌های بسیار بزرگ آن، از دیگر نمونه‌های شناخته‌شده متمایزش می‌کرد.
یکی از دشواری‌های اساسی، تعیین سن دقیق فسیل بود. مشخص نبود فسیل دقیقاً در کدام نقطه از کف دریا یافت شده، بنابراین امکان تاریخ‌گذاری مستقیم وجود نداشت. اما پژوهشگران با بررسی ترکیب‌های شیمیایی فسیل، آن را با فسیل‌های گونه‌ای خاص از کفتارهای عصر یخبندان مقایسه کردند که حدود ۴۰۰ هزار سال پیش در آسیای شرقی می‌زیستند.
در بازه‌ی زمانی حدود ۴۰۰ هزار سال پیش، جزیره‌ی تایوان هنوز از قاره‌ی آسیا کاملاً جدا نشده بود. در ادوار مختلف کاهش سطح دریا، پل‌های زمینی بین این نواحی پدید آمده بودند و این گذرگاه‌های طبیعی، مسیر مهاجرت حیوانات و انسان‌تباران را فراهم می‌کردند. به‌نظر می‌رسد که پنگهو ۱ یادگار یکی از این مهاجرت‌ها باشد.
بیشتر بخوانید
از همان ابتدا، دانشمندان احتمال می‌دادند که فک ممکن است به دنیسوواها تعلق داشته باشد. دنیسوواها نخستین‌بار در سال ۲۰۱۰ با تحلیل دی‌ان‌ای فسیل‌های کشف‌شده از غاری در سیبری شناسایی شدند. دی‌ان‌ای به‌دست‌آمده از یک انگشت و یک دندان، انسان‌تبار ناشناخته‌ای را آشکار کرد که با نئاندرتال‌ها و انسان‌های نوین خویشاوند بود، اما شاخه‌ی مجزایی را تشکیل می‌داد.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند که دنیسوواها، نئاندرتال‌ها و انسان‌های مدرن حدود ۶۰۰ هزار سال پیش از نیای مشترکی در آفریقا جدا شدند. سپس، مسیرهای مهاجرتی آن‌ها از هم گسست: نئاندرتال‌ها به‌سوی اروپا و دنیسوواها به‌سوی آسیا رفتند و حدود ۴۰۰ هزار سال پیش، از یکدیگر مستقل شدند.
هرچند فسیل‌های دنیسوواها انگشت‌شمار هستند، دی‌ان‌ای آن‌ها سرنخ‌های فراوانی به‌دست پژوهشگران داده است. امروزه، می‌دانیم که درصدی از ژن‌های مردم آسیای شرقی و ساکنان جزایر اقیانوسیه از دنیسوواها به ارث رسیده؛ این امر نشانه‌ای از آمیزش این انسان‌تباران با گونه‌ی ما و گستره‌ی وسیع زیست آن‌ها در آسیا است.
بررسی یکی از دندان‌های پنگهو ۱، نشان داد که این دندان به‌طور چشمگیری با دندان دنیسووایی یافت‌شده در سیبری مشابه است. بااینحال، شباهت به‌تنهایی کافی نبود و تلاش برای استخراج دی‌ان‌ای نیز نتیجه نداد. فسیل هزاران سال در آب شور دریا قرار داشت، بنابراین بسیاری از مواد ژنتیکی در فسیل تخریب شده بود.
استخوان متعلق به یک مرد بالغ است
پس از انتشار پژوهش گروه دکتر چانگ در سال ۲۰۱۵، پنگهو ۱ به یکی دیگر از فسیل‌های انسانی اسرارآمیز در موزه تبدیل شد. از سال ۲۰۱۵، پروژه در سکوت فرو رفت تا اینکه پیشرفت در فناوری استخراج پروتئین‌های باستانی، افق تازه‌ای را به روی این فسیل معمایی گشود. برخلاف دی‌ان‌ای، برخی پروتئین‌ها در استخوان‌ها ماندگاری بیشتری دارند و می‌توانند اطلاعاتی حیاتی درباره‌ی گونه‌ی صاحب فسیل ارائه دهند.
روش استخراج پروتئین‌های باستانی، پیش‌تر نیز در مورد آرواره‌ای ۱۶۰ هزار ساله از فلات تبت با موفقیت به کار رفته بود و در سال ۲۰۱۹، مشخص شد که آن فسیل نیز به دنیسوواها تعلق دارد. همین موفقیت، به انگیزه‌ای برای ولکر تبدیل شد تا نگاهی دوباره به پنگهو بیندازد. او با بررسی گزارش‌های قدیمی، بار دیگر مجذوب این فسیل شد و با تیم تایوانی تماس گرفت.
در سال ۲۰۲۳، پنگهو ۱ به کپنهاگ فرستاده شد تا نمونه‌برداری از آن انجام شود. نتایج شگفت‌انگیز بود: پروتئین‌های استخراج‌شده از استخوان به‌وضوح نشان می‌دادند که این فسیل متعلق به دنیسوواها است.
تأیید یافته‌ها از سوی بنس ویولا، دیرین‌انسان‌شناس مستقل، نقطه‌ی عطفی در پژوهش بود. او می‌گوید: «سال‌ها گمان می‌کردیم این استخوان می‌تواند دنیسووایی باشد، اما بدون داده‌ی عینی، همه‌چیز در حد فرض باقی می‌ماند. حالا مدرک داریم.»
اطلاعات جالب دیگری نیز از دل پروتئین‌های دندان به‌دست آمده است: انسان‌های امروزی یک ژن مینا روی کروموزوم X و مردان، نسخه‌ای با اندکی تفاوت را روی کروموزوم Y دارند. آرواره‌ی دنیسووا دارای نسخه‌ی Y کروموزومی بود که نشان می‌داد متعلق به یک مرد بالغ است.
آناتومی دندان‌های بزرگ در دو آرواره‌ی دنیسووا نیز ممکن است به‌عنوان نشانه‌ای از مردان دنیسووا شناخته شود. زنان دنیسووا ممکن است ساختاری باریک‌تر داشته باشند؛ اما برای اثبات چنین فرضیه‌ای به داده‌های بیشتر و گسترده‌تری نیاز است.
در بخش‌های جنوبی آسیا نیز نشانه‌هایی از حضور دنیسوواها دیده می‌شود. برای مثال، دندانی که در سال ۲۰۲۲ در غاری در لائوس کشف شد، از نظر ویژگی‌های ریخت‌شناختی شباهت زیادی با نمونه‌ی تبت دارد و سن آن نیز حدود ۱۶۰ هزار سال برآورد شده است. اگر واقعاً دنیسوواها در لائوس می‌زیسته‌اند، بدان معناست که توانایی زیستن در جنگل‌های گرمسیری را نیز داشته‌اند. این توانایی بیانگر انعطاف زیستی و سازگاری چشمگیر آن‌ها با زیست‌بوم‌های گوناگون است.
هرچند هنوز بسیاری از فسیل‌ها در مجموعه‌های موزه‌ای بدون شناسایی باقی مانده‌اند، پژوهشگران امروز با اطمینان بیشتری بر این باور هستند که دنیسوواها شاخه‌ای پراکنده و مهم از انسان‌تباران بوده‌اند؛ گونه‌ای که از کوهستان‌های مرتفع تا سواحل شرقی آسیا را پیموده و در محیط‌هایی کاملاً متضاد زیسته است.
در نهایت، دانشمندان براساس بررسی دقیق پروتئین‌ها از نمونه‌های تایوان و تبت، تفاوت‌هایی را گزارش کرده‌اند که احتمالاً، بازتابی از انطباق‌های محلی در جمعیت‌های مختلف دنیسوواها است. آن‌ها می‌گوید: «هنوز چیزهای زیادی از دنیسوواها برای کشف‌کردن داریم.»
منبع : زومیت
