لایه میانی زمین زیر پاهایمان؛ آیا واقعاً در برخی نقاط دنیا می‌توان روی گوشته قدم زد؟

گروس مورن نیز مانند جزیره مک‌کواری در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و احتمالاً یکی از پرمطالعه‌ترین نمونه‌های در دسترس از سنگ‌های گوشته به‌شمار می‌رود. تفاوت مهم این دو منطقه در سن آن‌هاست: اگر مک‌کواری از نظر زمین‌شناسی جوان محسوب می‌شود، فلات‌های سنگی گروس مورن نزدیک به نیم میلیارد سال قدمت دارند. این منطقه پهنه‌ای وسیع از سنگ‌هایی را دربر می‌گیرد که از گوشته و پوستهٔ اقیانوسی تشکیل شده‌اند.

این سنگ‌ها به‌راحتی قابل مشاهده‌اند و چشم‌اندازی خیره‌کننده ایجاد می‌کنند، زیرا محیط آن‌ها برای رشد گیاهان مناسب نیست. سطح سنگ‌هایی که مدت‌ها در معرض هوا قرار داشته‌اند، به دلیل اکسید شدن آهن به رنگ قرمز متمایل شده است، در حالی که بخش‌هایی که هنوز با هوا تماس نداشته‌اند، معمولاً سبز تیره‌اند و حاوی کانی‌هایی مانند الیوین هستند که نشانه‌ای آشکار از منشأ گوشته‌ای آن‌ها به شمار می‌رود.

با اینکه جزیره مک‌کواری از این نظر منحصربه‌فرد است که سنگ‌های گوشته‌ای آن هنوز هم در حال رانده شدن به سمت بالا هستند، و پارک ملی گروس مورن خود را یکی از تنها دو مکان روی زمین می‌داند که می‌توان روی سنگ‌های گوشته قدم زد، این ادعا بدون اختلاف‌نظر نیست.

برای نمونه، بخش‌های دیگری از نیوفاندلند نیز وجود دارند که دقیقاً با همان فرایندهای زمین‌ساختی شکل گرفته‌اند که فلات‌های سنگی گروس مورنه را به‌وجود آورده‌اند. بنابراین، محدود کردن این ویژگی فقط به یک نقطه چندان قطعی نیست.

از سوی دیگر، حتی چارلز داروین هم در نوشته‌هایش اشاره کرده بود که مجمع‌الجزایر سن‌پیتر و سن‌پال در جنوب اقیانوس اطلس منشأ آتشفشانی ندارند، بلکه در اثر بالا آمدن ساختارهای زمین‌شناسی شکل گرفته‌اند.

جزایر یاد شده که بخشی از آن‌ها از مواد گوشته‌ای تشکیل شده، از نظر زمین‌شناسی می‌توانند در همان دستهٔ مکان‌های شاخصی قرار بگیرند که امکان دسترسی مستقیم به گوشته را فراهم می‌کنند. با این حال، اندازهٔ بسیار کوچک آن‌ها (در مجموع تنها حدود ۱٫۵ هکتار) و این واقعیت که بخش زیادی از آن‌ها احتمالاً در آینده نزدیک با بالا آمدن سطح دریا از بین می‌رود، باعث شده اغلب نادیده گرفته شوند.

شاید هم نمونه‌های دیگری وجود داشته باشد که هنوز کشف نشده‌اند؛ جاهایی که گوشتهٔ زمین به سطح نزدیک شده، اما تاکنون از چشم ما پنهان مانده‌اند.

هنوز میان دانشمندان بحث وجود دارد که دقیقاً چگونه بخش‌هایی از گوشتهٔ زمین گاهی از زیر پوسته بیرون می‌زنند و در سطح دیده می‌شوند. با این حال، جزیره مک‌کواری و پارک ملی گروس مورن ویژگی مهم مشترکی دارند: هر دو در نزدیکی مرز صفحات زمین‌ساختی شکل گرفته‌اند.

در حالت معمول، وقتی دو صفحهٔ زمین‌ساختی به هم برخورد می‌کنند، یکی از آن‌ها به زیر دیگری رانده می‌شود و به درون گوشته فرو می‌رود. اما این روند همیشه به همین سادگی نیست. گاهی وقتی دو قاره به هم می‌رسند، حوضهٔ اقیانوسی‌ که قبلاً میان آن‌ها بوده فشرده می‌شود و به سمت بالا رانده می‌شود. بخش زیادی از رشته‌کوه‌های بزرگ جهان، از جمله آلپ و هیمالیا، نتیجهٔ همین فرایند هستند.

در بعضی از این برخوردها، نه‌فقط پوستهٔ اقیانوسی، بلکه بخش‌هایی از گوشتهٔ زیر آن هم مچاله و به سمت بالا کشیده می‌شود. به این توده‌های سنگی «افیولیت» گفته می‌شود؛ نمونه‌هایی که معمولاً بسیار قدیمی، تکه‌تکه، درهم‌ریخته و اغلب فرسایش‌یافته‌اند. به همین دلیل، در بیشتر نقاطی که افیولیت وجود دارد، به‌سختی می‌توان گفت واقعاً روی گوشتهٔ زمین قدم می‌زنید.

با‌این‌حال، در توصیف میراث جهانی یونسکو، جزیرهٔ مک‌کواری «نمونه‌ای تقریباً دست‌نخورده از یک افیولیت» معرفی شده است؛ چیزی که آن را از بسیاری نمونه‌های دیگر متمایز می‌کند.

دربارهٔ شکل‌گیری خاص مک‌کواری، هنوز همه‌چیز کاملاً قطعی نیست، اما زمین‌شناسان معمولاً این‌طور توضیح می‌دهند: ابتدا صفحات اقیانوس آرام و هند–استرالیا از هم دور شدند و مواد گوشته‌ای میان آن‌ها نمایان شد. سپس جهت حرکت صفحات تغییر کرد و بخشی از صفحهٔ اقیانوس آرام به زیر این مواد رانده شد. در مرحله‌های بعدی، فشارهای تازه باعث شد بخشی از گوشتهٔ گیر افتاده به سمت بالا فشرده شود. در اغلب نقاط، این فرایند فقط برآمدگی‌هایی در کف اقیانوس ایجاد کرد، اما حدود ۳۰۰ تا ۶۰۰ هزار سال پیش، فشار در یک نقطه آن‌قدر شدید شد که این تودهٔ سنگی از سطح دریا بیرون آمد و جزیرهٔ مک‌کواری شکل گرفت.