تورم چیست و چرا بر زندگی ما تأثیر می‌گذارد؟

تورم یکی از مفاهیم مهم اقتصادی است که تقریباً همه‌ی افراد، حتی بدون آشنایی با علم اقتصاد هم آن را در زندگی روزمره‌ی خود تجربه می‌کنند. وقتی قیمت کالاها و خدمات به‌مرور زمان افزایش پیدا می‌کند و با همان مقدار پول نمی‌توان مانند قبل خرید کرد، با پدیده‌ای به‌نام تورم روبه‌رو هستیم. این موضوع می‌تواند روی پس‌انداز، درآمد، هزینه‌های خانوار و حتی تصمیم‌های دولت‌ها اثر بگذارد.

در این مقاله تلاش کرده‌ایم تا با بیانی ساده و قابل‌ فهم، مفاهیم پایه‌ای تورم را معرفی کنیم و موضوعاتی مانند نرخ تورم، دلایل به‌وجودآمدن تورم، ابَر تورم، تورم منفی و رابطه بین نقدینگی و چاپ پول با تورم را برایتان توضیح دهیم.

هدف مقاله‌ی پیش‌ِرو این است که شما بدون نیاز به پیش‌زمینه‌ی تخصصی، درک روشنی از این پدیده اقتصادی پیدا کنید. با ما همراه باشید.

تورم (Inflation) به افزایش تدریجی و مداوم قیمت‌ها در یک اقتصاد گفته می‌شود؛ به‌طوری‌که با مقدار ثابتی از پول، نمی‌توان مثل گذشته خرید کرد. این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت بیشتر کالاها و خدمات در طول زمان بالا می‌رود و قدرت خرید مردم کاهش پیدا می‌کند.

برای درک بهتر مفهوم تورم، تصور کنید که سال گذشته با ۵۰۰ هزار تومان می‌توانستید خرید هفتگی خانه را انجام دهید؛ اما امسال برای همان خرید به ۷۰۰ هزار تومان نیاز دارید. در چنین وضعیتی، با وجود ثابت ماندن درآمد، هزینه‌ها افزایش پیدا کرده است و این یعنی تورم.

تورم یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی سلامت اقتصادی کشورها است. اگر این روند کنترل نشود، می‌تواند زندگی مردم، کسب‌وکارها و حتی تصمیم‌گیری‌های اقتصادی دولت را با مشکل مواجه کند.

قبل از اینکه بگوییم تورم اقتصادی یا به‌عبارت بهتر تورم در اقتصاد چیست​، بهتر است بدانید که این دو اصطلاح، از نظر مفهومی یکی هستند و هر دو به پدیده‌ی افزایش سطح عمومی قیمت‌ها اشاره دارند. استفاده از عبارت «تورم اقتصادی» بیشتر برای تأکید بر جایگاه آن در نظام اقتصادی و تحلیل‌های تخصصی است.

تورم اقتصادی یعنی افزایش هم‌زمان و مداوم قیمت‌ها در بخش‌های مختلف یک کشور. این افزایش قیمت محدود به یک یا دو محصول نیست و در بیشتر زمینه‌ها دیده می‌شود؛ از خوراکی و پوشاک گرفته تا اجاره‌ی خانه و خدمات درمانی.

اگر هم‌زمان قیمت بنزین، برنج، شهریه‌ی مدرسه و کرایه‌ی تاکسی افزایش پیدا کند، این یک نشانه‌ی آشکار از تورم اقتصادی است.

نرخ تورم، معیاری برای اندازه‌گیری سرعت افزایش قیمت‌ها در یک دوره‌ی زمانی مشخص است. این نرخ به ما نشان می‌دهد که قیمت کالاها و خدمات مصرفی نسبت به دوره‌ی قبل چقدر افزایش داشته و قدرت خرید پول در حال کاهش است یا خیر و اگر کاهش دارد، با چه سرعتی این اتفاق می‌افتد.

برای محاسبه‌ی نرخ تورم، معمولاً از شاخصی به نام شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) استفاده می‌شود که تغییرات قیمت مجموعه‌ای از کالاها و خدمات پرمصرف خانوارها را بررسی می‌کند. شاخص قیمت مصرف‌کننده یا CPI، عددی است که تغییرات قیمت کالاها و خدماتی را نشان می‌دهد که مردم در زندگی روزمره‌ی خود خریداری می‌کنند؛ مثل مواد غذایی، پوشاک، حمل‌ونقل و اجاره خانه.

شاخص قیمت مصرف‌کننده این موضوع را بررسی می‌کند که هزینه‌ی یک سبد مشخص از کالاها و خدمات، در طول زمان چقدر تغییر کرده و اگر قیمت سبد افزایش پیدا کرده باشد، یعنی تورم اتفاق داده است. نرخ تورم یکی از شاخص‌های کلیدی در تحلیل وضعیت اقتصادی کشورها و برنامه‌ریزی‌های مالی دولت‌ها محسوب می‌شود.

ابَر تورم یعنی افزایش شدید و خارج‌ از کنترل قیمت‌ها که در مدت زمان بسیار کوتاهی اتفاق می‌افتد. در چنین شرایطی، پول کشور به‌سرعت ارزش خود را از دست می‌دهد و مردم برای خرید ساده‌ترین کالاها باید مبلغ بسیار زیادی پرداخت کنند. این وضعیت نشانه‌ای از بحران جدی اقتصادی است.

یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های ابَر تورم، مربوط به آلمان پس از جنگ جهانی اول است؛ زمانی‌ که مردم برای خرید یک قرص نان مجبور بودند چمدانی پر از اسکناس با خود حمل کنند. ابَر تورم معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که دولت بیش‌ازحد پول چاپ می‌کند؛ بدون آنکه پشتوانه‌ی اقتصادی لازم برای آن وجود داشته باشد.

تورم همیشه به‌طور اتفاقی به‌وجود نمی‌آید؛ معمولاً پشت تورم اقتصادی مجموعه‌ای از دلایل مشخص وجود دارد. در واقع، وقتی قیمت‌ها به‌طور مداوم بالا می‌روند، یعنی تعادل در اقتصاد به‌هم خورده است. در ادامه، مهم‌ترین دلایل تورم را به‌زبان ساده توضیح می‌دهیم:

• تقاضای زیاد، عرضه‌ی کم: اگر مردم بخواهند بیش‌ازحدِ معمول کالا بخرند و کالا به اندازه‌ی کافی تولید نشده باشد، قیمت‌ها بالا می‌رود؛ مثل زمانی‌ که بیشتر مردم ناگهان شروع به خرید خانه می‌کنند و تعداد خانه‌ها کافی نیست.
• گران‌شدن هزینه‌های تولید: وقتی قیمت مواد اولیه، انرژی یا حقوق کارگران افزایش پیدا می‌کند، تولیدکنندگان مجبور هستند محصولات خود را گران‌تر بفروشند. این اتفاق باعث افزایش قیمت‌ها در بازار می‌شود.
• چاپ زیاد پول: اگر دولت پول زیادی را بدون پشتوانه‌ی واقعی وارد اقتصاد کند، پول ارزش خود را از دست می‌دهد و قیمت‌ها بالا می‌رود؛ یعنی مردم پول بیشتری دارند، اما کالاها بیشتر نشده‌اند.
• کاهش ارزش پول ملی: اگر پول کشور نسبت به ارزهای خارجی ضعیف شود، واردات کالا گران‌تر می‌شود. این افزایش هزینه‌ی واردات، قیمت نهایی کالاها را بالا می‌برد.
• تصمیمات اقتصادی نادرست: سیاست‌های مالی و پولی اشتباه، مثل بودجه‌ریزی نامناسب یا وام‌دهی بی‌حساب بانک‌ها هم می‌توانند باعث افزایش تورم شوند.

در بیشتر مواقع، تورم در نتیجه‌ی ترکیبی از عوامل گفته‌شده اتفاق می‌افتد و کنترل آن نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هماهنگی کامل بین بخش‌های مختلف اقتصادی کشور است.

شاید این‌طور به‌نظر برسد که وقتی کشور با کمبود پول روبه‌رو شود، چاپ اسکناس بیشتر می‌تواند راه‌حل خوبی باشد؛ اما واقعیت این است که اگر دولت بدون پشتوانه‌ی اقتصادی پول چاپ کند، نتیجه‌اش بالا رفتن قیمت‌ها و کاهش ارزش پول خواهد بود و تورم اتفاق خواهد افتاد.

در واقع، چاپ پول مثل اضافه‌کردن آب به یک ظرف شربت است؛ اگر شکر و عصاره‌ی میوه بیشتر نشود، فقط شربت رقیق‌تر می‌شود و دیگر مزه‌ی شربت را نخواهد داد. در اقتصاد هم وقتی تولید رشد نکند ولی پول زیاد شود، ارزش پول پایین می‌آید و همه‌چیز گران‌تر می‌شود؛ به‌همین دلیل چاپ بی‌رویه‌ی پول، بدون افزایش تولید، یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد تورم در هر اقتصادی محسوب می‌شود.

تورم منفی یعنی زمانی‌ که قیمت کالاها و خدمات نه‌تنها بالا نمی‌رود، بلکه کاهش هم پیدا می‌کند. در نگاه اول شاید این اتفاق برای خریداران خوشایند به‌نظر برسد؛ چون همه‌چیز ارزان‌تر می‌شود؛ اما در واقع، پدیده‌ی تورم منفی می‌تواند زنگ خطر بزرگی برای اقتصاد باشد.

تصور کنید هر ماه قیمت‌ها پایین می‌آید. در چنین شرایطی، بسیاری از مردم خریدشان را به تعویق می‌اندازند، به امید اینکه ماه بعد ارزان‌تر شود. این رفتار باعث می‌شود پول کمتری در بازار گردش کند و اقتصاد کندتر شود؛ بنابراین، اگرچه گرانی آزاردهنده است، اما ارزان‌شدن بیش‌ازحد هم می‌تواند نشانه‌ی بیماری اقتصاد باشد. تورم منفی یعنی پول در حرکت نیست و چرخ تولید کند می‌چرخد؛ وضعیتی که هیچ کشوری نمی‌خواهد با آن روبه‌رو شود.

تورم یکی از مهم‌ترین مفاهیم اقتصادی است که تأثیر آن را همه‌ی ما در زندگی روزمره احساس می‌کنیم؛ چه هنگام خرید مایحتاج ساده و چه در پس‌انداز و انوع سرمایه‌ گذاری. تورم همیشه به‌معنای گرانی نیست؛ بلکه می‌تواند نشانه‌ای از بی‌ثباتی اقتصادی، مدیریت نادرست یا حتی کاهش تولید باشد. از ابَر تورم گرفته تا تورم منفی، هر شکلی از تورم پیامدها و ریشه‌های خاص خود را دارد.

درک اینکه تورم چیست و چه عواملی باعث آن می‌شود، نه‌تنها به ما در تصمیم‌گیری‌های مالی کمک می‌کند، بلکه دید بهتری هم نسبت به سیاست‌های اقتصادی کشور به ما می‌دهد. شما بیشترین اثر تورم را در کدام بخش از زندگی‌تان احساس می‌کنید؟ خوشحال می‌شویم نظرات‌ خود را با ما و دیگر خوانندگان نیوزلن به اشتراک بگذارید.