فرار از هوشمندسازی مدیریت پسماند؛ جمع‌آوری سنتی زباله‌ها تا کی ادامه دارد؟

مدیریت پسماند به‌شکل سنتی دیگر کارآمد نیست. شاهد این جمله، تصویری است که در آرادکوه، ضایعاتِ درهم حاشیه شهرها و زباله‌های دپوشده در جنگل‌ها می‌بینیم. توسعه‌یافته‌ها برای حل این مشکل به هوشمندسازی مدیریت پسماند روی آورده‌اند؛ شمار شهرهای هوشمندی که در دنیا برای کاهش هزینه‌های جمع‌آوری و تفکیک زباله، بازیافت و ایجاد درآمدهای پایدار، فناوری‌های جدیدی به‌کار می‌گیرند، رفته‌رفته بیشتر می‌شود. در ایران اما هنوز در ابتدای راهیم.

از شواهد پیداست که در ایران اوضاع خوب نیست؛ اشباع‌شدن زمین‌های آلوده به زباله و جست‌وجو برای یافتن اراضی جدید دفن ضایعات، جاری شدن رودهای شیرابه و آلوده کردن آب‌های زیرزمینی.

گزارشی راهبردی مرکز پژوهش‌های مجلس به «هوشمندسازی مدیریت پسماندهای عادی در کشور» پرداخته است.

پسماند عادی زباله‌های بازمانده از زندگی روزمره در شهر و روستاست؛ شامل پسماندهای خانگی که اغلب تفکیک نمی‌شود و شهرداری مسئول جمع‌آوری آن است و البته نخاله‌های ساختمانی که به بدترین‌ شکل در حاشیه شهرها رها می‌شود.

بهره‌گیری از علم، فناوری و نوآوری در راستای مدیریت هوشمند پسماندها می‌تواند از طریق افزایش راندمان اجرایی، کمینه‌سازی مصرف انرژی، کاهش انتشار آلاینده‌ها به محیط زیست، کاهش هزینه‌ها، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و به‌طور کلی ارتقای تاب‌آوری مدیریت شهری به گذار از شرایط موجود به مدیریت بهینه پسماند بینجامد.

– گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس

طبق ادعای این گزارش «سامانه‌مند کردن فعالیت‌ها در بخش‌های مختلف فرایند مدیریت پسماند، آموزش هوشمند شهروندان با استفاده از نرم‌افزارهای کاربردی، جمع‌آوری هوشمند پسماند خشک و استفاده از دستگاه‌های خوددریافت پسماند خشک» از جمله اقدامات شهرداری‌های کشور در حوزه هوشمندسازی مدیریت پسماند بوده است.

• جمع‌آوری هوشمند پسماند خشک

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در کنار معرفی سامانه «سیمپ» به‌عنوان یکی از موارد موفق، می‌گوید: «میزان تفکیک پسماندها در مبدأ در کل کشور کمتر از ۱۰ درصد است که بخش ناچیزی از این پسماند توسط سامانه‌های هوشمند جمع‌آوری می‌شود.»

طبق بررسی بازوی پژوهشی مجلس، توسعه جمع‌آوری هوشمند پسماند با چالش مواجه است چون:

۱- زیرساخت‌های اجرایی و لجستیکی برای پوشش‌دهی برنامه‌ها کافی نیست و رسیدگی به بعضی درخواست‌های کاربران با تأخیر انجام می‌شود.

۲- قانون مدیریت پسماند مصوب ۱۳۸۳ درباره الزام به تفکیک پسماندها در مبدأ ضمانت اجرایی ندارد.

۳- میزان تفکیک از مبدأ آنقدر کم است که روش‌های هوشمند در مقایسه با روش‌های سنتی (مثل جمع‌آوری از مخازن پسماند شهری) صرفه اقتصادی ندارد و سبب شده پیمانکاران تمایلی به هوشمندسازی نداشته باشند.

۴- شیوه‌نامه‌ی «جمع‌آوری هوشمند پسماند خشک توسط مجریان بخش خصوصی» خیلی دیر تدوین شد و مدیریت اجرایی پسماندهای عادی این شیوه‌نامه را به‌صورت کامل رعایت نمی‌کند.

• دستگاه‌های خوددریافت پسماند خشک (RVM)

از سال ۱۳۹۹ اولین دستگاه‌های RVM به‌صورت محدود در کلان‌شهرها نصب شد اما طبق بررسی مرکز پژوهش‌ها این روش «تاکنون نتوانسته است توفیق مورد انتظار را در کشور کسب کند».

دلایل موفق نبودن این روش هم کم نیست:

۱- مشکلات فنی بعضی دستگاه‌ها

۲- نبود پیوست اجتماعی و فرهنگی در استفاده از دستگاه‌های خوددریافت پسماند

۳- در نظر نگرفتن مشوق‌های مناسب برای استقبال بیشتر شهروندان

۴- هزینه بالای دستگاه‌های RVM در مقایسه با تفکیک در مخزن و جذاب نبودن آن برای پیمانکاران

۵-متصل نشدن بعضی دستگاه‌ها به اینترنت برای پایش آنلاین

هوشمندسازی مدیریت پسماند در ایران در حد پروژه‌های کوچک و مقطعی است. مثلاً شهرداری تبریز از پارسال طرح جمع‌آوری هوشمند پسماند خشک و خشکاله از طریق اپلکیشن را آغاز کرده و به‌تازگی یکی از مدیران شهرداری تهران وعده داده که قرار است به سمت هوشمندسازی سطل‌های زباله در چند نقطه پایتخت برویم.