عمیق‌ترین تأثیر انسان بر سیاره: خشکیدگی دریاچه آرال، گوشته زمین را تغییر داده است
عمیق‌ترین تأثیر انسان بر سیاره: خشکیدگی دریاچه آرال، گوشته زمین را تغییر داده است
آبیاری ناپایدار و خشکسالی از دهه ۱۹۶۰ تقریباً تمام آب دریاچه آرال را از بین برده است و این موضوع تغییراتی را در لایه بالایی «گوشته» زمین، که زیر پوسته کره زمین قرار دارد، به وجود آورده است. این پدیده احتمالاً یکی از عمیق‌ترین نمونه‌های ثبت‌شده از تأثیر فعالیت‌های انسانی بر تغییرات لایه‌های درونی زمین به شمار می‌رود.
به‌گزارش نیوساینتیست، «سیلوان باربوت»، پژوهشگر دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، می‌گوید: «اینکه بتوانیم بر [گوشته بالایی] تأثیر بگذاریم، واقعاً شگفت‌انگیز است.» او ادامه می‌دهد: «این مسئله نشان‌دهنده توانایی ما در تغییر محیط زیست است.»
دریاچه آرال در آسیای مرکزی، روزگاری یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌ها در جهان بود و حدود ۷۰ هزار کیلومتر مربع را دربرمی‌گرفت. اما با آغاز برنامه‌های انتقال آب شوروی از دهه ۱۹۶۰ و وقوع خشکسالی‌های مکرر، این دریاچه به تدریج خشک شد. تا سال ۲۰۱۸، تقریباً ۹۰ درصد از حجم آب آن کاهش یافت و حدود هزار کیلومتر مکعب آب از دست رفت.
«وانگ تنگ»، پژوهشگر دانشگاه «پکینگ» در چین، پس از مطالعه کتابی درباره تبعات خشکیدگی آرال بر سطح زمین، به این دریاچه علاقه‌مند شد. او می‌گوید: «من متوجه شدم که چنین تغییر جرم عظیمی، می‌تواند واکنش‌هایی را در اعماق زمین به وجود آورد.»
او و همکارانش، از جمله باربوت، با بهره‌گیری از اندازه‌گیری‌های ماهواره‌ای، تغییرات جزئی در ارتفاع سطح دریاچه‌ی خشک‌شده را بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ مورد بررسی قرار دادند. با اینکه بخش عمده‌ای از آب دریاچه سال‌ها پیش ناپدید شده بود، آن‌ها متوجه شدند که افزایش ارتفاع سطح زمین همچنان ادامه دارد و به طور متوسط سالانه حدود ۷ میلی‌متر افزایش می‌یابد.
بیشتر بخوانید
پژوهشگران از مدلی برای بررسی لایه‌های زمین‌ساخت و گوشته زیر دریاچه آرال استفاده کردند تا تغییرات عمق زمین را که به الگوی مشاهده‌شده در بالاآمدن سطح زمین منجر می‌شود، مورد آزمایش قرار دهند. باربوت اشاره می‌کند: «ما دریافتیم که مشاهدات به وضوح با یک پاسخ عمیق به این تغییرات سازگار است.»
براساس مدل تیم پژوهشی، وقتی وزن آب برداشته شد، ابتدا لایه‌های سطحی پوسته با تغییر شکل واکنش دادند و شروع به صاف‌شدن کردند. این اتفاق باعث ایجاد حرکت در اعماق حداکثر ۱۹۰ کیلومتری زیر سطح شد؛ جایی که سنگ‌های ویسکوز (نیمه‌جامد) در گوشته بالایی برای پر کردن فضای خالی به آرامی به سمت بالا حرکت کردند.
باربوت توضیح می‌دهد: «این بازگشت لایه‌های سطحی پوسته به حالت صاف، فضایی خالی ایجاد می‌کند که سنگ‌ها تمایل دارند به آن وارد شوند.» این پاسخ تأخیری در ناحیه‌ای داغ و ضعیف از گوشته به نام «آستنوسفر، دلیل تداوم برآمدگی، حتی ده‌ها سال پس از حذف آب دریاچه است.
بالا آمدن گوشته زمین قبلا در تغییرات یخچال‌ها شناخته شده بود، اما عامل انسانی نمونه جدیدی از این تغییرات است
«رولاند بورگمن» از دانشگاه کالیفرنیا برکلی، بیان می‌کند که برگشت گوشته بالایی، پس از تغییرات عمده در جرم سطحی، مانند پیشرفت و پسرفت یخچال‌ها شناخته شده بود. اما واکنش لایه‌های زیر سطحی به تخلیه دریاچه آرال ممکن است عمیق‌ترین نمونه از تغییرات ناشی از فعالیت‌های انسانی در زمین باشد.
«منوچهر شیرازی» از دانشگاه «ویرجینیا تک» می‌افزاید که سایر تغییرات ناشی از انسان، نظیر پر کردن مخازن بزرگ یا پمپاژ آب‌های زیرزمینی، نیز به بازگشت گوشته زمین منجر شده‌اند. اما وسعت دریای آرال نشان می‌دهد که اثرات تخلیه آن احتمالاً عمیق‌تر خواهد بود.
بالاآمدن بستر دریاچه آرال علاوه بر نشان‌دادن ابعاد وسیع فعالیت‌های انسانی، فرصتی بی‌نظیر برای تخمین تفاوت‌های کوچک در گران‌روی گوشته، به ویژه در نواحی زیر قاره‌ها فراهم می‌آورد. بورگمن تأکید می‌کند: «درک رفتار لایه‌ای که درست زیر قاره‌ها قرار دارد، برای افرادی که در پی فهم زمین‌ساخت صفحات هستند، واقعاً اهمیت دارد.»
منبع : زومیت
