کارگروه بسازید تا مشکلی نباشد؛ راهبرد تکراری پژوهشگاه در برابر تهدیدات نوین AI در جنگ

با مرور سند پژوهشگاه ارتباطات، چیزی که بیش از هر تهدید فناورانه‌ای به چشم می‌آید، پاسخ تکرارشونده‌ای‌ست که برای هر مسأله، صرف‌نظر از ماهیت و اولویت، تنها یک نسخه ارائه می‌دهد: «تشکیل کارگروه». از امنیت زیستی تا مقابله با دیپ‌فیک و از تاب‌آوری زیرساخت‌ها تا اخلاق در هوش مصنوعی، گویی تجویز بی‌وقفه کمیته و انجمن، جای تحلیل نهادی، راهکارهای اجرایی و سرمایه‌گذاری‌های واقعی را گرفته است.

این تعدد، نه نشانه‌ای از حساسیت بلکه نشانه‌ای از سردرگمی ساختاری‌ است؛ جایی که تصمیم‌سازی و سیاستگذاری به لیست‌سازی تقلیل یافته و بحران‌های پیچیده جهانی، با زبان اداریِ تولید فرم و ساختار پاسخ داده می‌شوند. راهبردی که نه بازدارندگی می‌سازد، نه تاب‌آوری می‌آورد؛ فقط زمان می‌خرد؛ آن هم برای دیگران.

یکی از برجسته‌ترین بخش‌های سند به «تهدیدهای زیستی و بیولوژیکی» اختصاص دارد، جایی که AI می‌تواند در طراحی سلاح‌های بیولوژیک یا دستکاری ژنتیکی علیه زیرساخت‌های حیاتی ایران نقش ایفا کند.

ITRC با اشاره به نمونه‌های جهانی مانند استفاده از AI در شبیه‌سازی ویروس‌ها توسط شرکت‌هایی مانند DeepMind (که مدل AlphaFold آن انقلاب در زیست‌شناسی ایجاد کرد)، هشدار می‌دهد که دشمنان می‌توانند از الگوریتم‌های یادگیری ماشین برای ایجاد تهدیدهای نامرئی استفاده کنند.

پیشنهاد کلیدی که برای مقابله با این موضوع داده شده هم تشکیل یک کارگروه مشترک بین وزارت بهداشت، سازمان پدافند غیرعامل و متخصصان AI برای نظارت بر کاربردهای دوگانه فناوری. پزوهشگران این سند معتقدند این کارگروه می‌تواند شبیه به “کمیته بیواتیک AI” در سازمان بهداشت جهانی عمل کند، جایی که ایران می‌تواند با همکاری بین‌المللی، استانداردهای دفاعی خود را تقویت کند.

در بخش‌هایی مانند «هوش مصنوعی و تاب‌آوری زیرساخت‌های حیاتی ایران در شرایط جنگ و جنگ ترکیبی» و «هوش مصنوعی و تاب‌آوری دولت الکترونیک ایران»، سند به ابعاد دیگری از اکوسیستم دیجیتال ایران می‌پردازد.

در این بخش با اشاره به حملات سایبری گذشته مانند Stuxnet (که در ۲۰۱۰ زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را هدف قرار داد) و نمونه‌های اخیر مانند حملات AI-محور به شبکه‌های انرژی اوکراین، ITRC تأکید می‌کند که AI می‌تواند حملات را هوشمندتر کند (از پیش‌بینی نقاط ضعف تا اجرای حملات خودکار).

پیشنهادها برای این بخش هم شامل تشکیل کارگروهی برای ارزیابی ریسک‌های AI در دولت الکترونیک و دیگری برای توسعه پروتکل‌های تاب‌آوری است. تصور کنید کارگروهی که متخصصان ITRC، سپاه پاسداران و بخش خصوصی را گرد هم آورد تا مدل‌های AI بومی برای تشخیص حملات طراحی کنند؛ شاید این کارگروه روی کاغذ خیلی جذاب باشد اما با کدام متخصصین می‌توان این رویا را جامه عمل پوشاند؟

بخش «هوش مصنوعی و جنگ روایت‌ها» یکی دیگر از قسمت‌های سند است، جایی که AI در تولید deepfakes و کمپین‌های اطلاعات غلط علیه ایران بررسی می‌شود. پژوهشگاه در این بخش با ارجاع به موارد جهانی مانند استفاده از AI در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا (جایی که botهای روسی روایت‌ها را دستکاری کردند) یا کمپین‌های ضدایرانی در شبکه‌های اجتماعی، پیشنهاد تشکیل انجمن یا کارگروهی برای نظارت بر محتوای AI-تولیدشده را می‌دهد.

بر اساس پیشنهادات، این کارگروه می‌تواند شامل کارشناسان رسانه، حقوق‌دانان و متخصصان AI باشد، شبیه به “شورای اخلاقی AI” در چین یا ابتکارات UNESCO برای مبارزه با فیک نیوز. همچنین، در بخش “هوش مصنوعی راهبردی ایران: روزنه اخلاق و حقوق نظام”، تأکید بر تشکیل کارگروهی دیگر برای تدوین قوانین اخلاقی AI شده است.

همان‌طور که گفته شد آنچه سند پژوهشگاه ارتباطات را متمایز می‌کند، تکرار الگوی «پیشنهاد تشکیل کارگروه» در هر حوزه است. این رویکرد، اگرچه عملی به نظر می‌رسد، ریسک پراکندگی در امور را با خود به همراه دارد. چندی پیش سازمان ملی هوش مصنوعی برای این امور بنا نهاده شد که به‌کلی کنار گذاشته شد و در دنیایی که هوش مصنوعی در برخی کشورها وزارتخانه هم دارد، در ایران هیچ مرکزی تولیت آن را برعهده نگرفته است.

همچنین ناگفته نماند کمبود متخصصان AI در کشور نیز از دیگر مشکلاتی است که باید نسبت به آن راهکارهایی اندیشید؛ شاید وزیر ارتباطات که خود به تدریس این علم در دانشگاه می‌پردازد بتواند در این زمینه برنامه‌هایی داشته باشد چرا که در زمان زدن زنگ مدارس در مهرماه سال گذشته تاکید کرده بود برنامه‌های ویژه‌ای برای توسعه ai در کشور دارد و تا به امروز هیچ اتفاق خاصی در این زمینه از سوی این وزارتخانه نیفتاده است.

در نهایت، به‌ نظر می‌رسد سند ITRC نه‌تنها یک هشدار، بلکه دعوتی به اقدام است که هرچقدر هم دیر باشد بهتر از هرگز نرسیدن است. شاید تشکیل این کارگروه‌ها می‌تواند نقطه عطفی باشد، اما موفقیت آن به اجرای سریع و سرمایه‌گذاری‌های عظیم و همکاری بین‌سازمانی و داشتن نیروی متتخصص بستگی دارد. آیا سیاست‌گذاران گوش خواهند داد؟ زمان نشان خواهد داد، اما در دنیای AI، تأخیر یعنی شکست.

برای دانلود و خواندن متن کامل این سند می‌توانید به این لینک مراجعه کنید.