سرمایه‌گذاری معاونت علمی بر فناوری کوانتوم؛ ۳ آزمایشگاه و ۱۶ درس جدید در راه است

معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با هدف تقویت بنیه علمی و فناورانه، از برنامه‌های جامعی برای توسعه زیرساخت‌های کوانتوم خبر داد. بر این اساس، تأسیس سه آزمایشگاه پیشرفته ملی و تعریف ۱۶ سرفصل جدید دانشگاهی در دستور کار قرار گرفته است.

«سند ملی کوانتوم» در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و در خرداد ماه سال جاری به ریاست‌جمهوری ابلاغ شد. این سند که حاصل همکاری نزدیک معاونت علمی و شورا بوده، مسیر توسعه فناوری کوانتوم در کشور را مشخص می‌کند.

به گفته عبدالحسن بهرامی، رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، به دلیل اهمیت بالای فناوری‌های کوانتوم و هوش مصنوعی، ساختار ستادهای تخصصی نیز بازنگری شده و دو ستاد مجزا برای این حوزه‌ها شکل گرفته است: «ستاد کوانتوم، لیزر و فوتونیک» و «ستاد علوم و فناوری‌های هوش مصنوعی». این تفکیک ساختاری امکان برنامه‌ریزی متمرکز و تخصصی را فراهم می‌کند.

در ماده ۹۹ قانون برنامه هفتم توسعه، کوانتوم به عنوان یکی از شش فناوری اولویت‌دار کشور معرفی شده و مسئولیت توسعه زیرساخت‌های آن رسماً به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان سپرده شده است. این رویکرد هم‌زمان با نام‌گذاری سال ۲۰۲۵ به عنوان «سال جهانی کوانتوم» توسط یونسکو، اتخاذ شده است.

به گفته عبدالحسن بهرامی و وحید جانثاری، سرپرست دبیری ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کوانتوم، لیزر و فوتونیک، بزرگ‌ترین چالش پیش روی ایران و جهان، کمبود شدید نیروی انسانی متخصص در حوزه کوانتوم است. جانثاری عواملی چون کمتر شناخته‌شده بودن این رشته در میان مهندسان، مهاجرت نخبگان و نبود زیرساخت‌های جذاب را از دلایل این کمبود در ایران دانست.

برای مقابله با این چالش، دو برنامه کلیدی «توسعه آموزش آکادمیک» و «حمایت از پژوهشگران» در دستور کار قرار گرفته است. با همکاری بنیاد ملی علم، فراخوانی برای طراحی سرفصل‌های درسی کوانتوم برگزار شد که در نهایت منجر به تصویب ۱۶ عنوان درسی کاملاً جدید گردید. این دروس قرار است از مهرماه ۱۴۰۴ در ۱۲ دانشگاه منتخب کشور تدریس شود.

اعطای پژوهانه‌های پژوهشی به اساتید، ایجاد کرسی‌های دانشگاهی و شبکه‌سازی میان ظرفیت‌های علمی کشور، از جمله برنامه‌های معاونت علمی برای حمایت از پژوهشگران این حوزه است.

توسعه زیرساخت‌های فیزیکی یکی از اولویت‌های اصلی معاونت علمی ریاست‌جمهوری برای تبدیل ایده‌ها به محصول و ایجاد انگیزه کافی برای ماندن نخبگان در کشور است. در این راستا، شورای راهبری علوم و فناوری کوانتوم، ایجاد سه آزمایشگاه آموزشی پیشرفته و حمایت از مراکز پژوهشی را مصوب کرده است.

قرار است آزمایشگاه‌های آموزشی در سه دانشگاه برتر کشور که توسط وزارت علوم معرفی می‌شوند، با تامین اعتبار کامل از سوی معاونت علمی تأسیس شود. از ابتدای سال جاری، حمایت از سه مرکز کوانتومی و چهار آزمایشگاه پژوهشی آغاز شده و تجهیز چندین آزمایشگاه دیگر تا پایان سال در دستور کار قرار دارد.

بهرامی با اشاره به محدودیت منابع تاکید کرد که این حمایت‌ها به شکل هدفمند بر دانشگاه‌ها و مراکز علمی متمرکز خواهد شد که ظرفیت بالقوه برای تبدیل پژوهش به محصول و تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان را دارند.

هدف نهایی این برنامه‌ها، تسهیل‌گری و ایجاد جریانی از نوآوری است که کاربردهای فناوری کوانتوم را در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور، از محاسبات و شبیه‌سازی گرفته تا ارتباطات امن، تاثیرگذار سازد. در همین راستا، برای ترویج و همگانی‌سازی علم کوانتوم، مصاحبه‌های تخصصی با نخبگان این حوزه نیز به زودی منتشر خواهد شد.