باکتری‌های پنهان در کمین شما؛ آیا بطری آب خود را به درستی می‌شویید؟

هر بار که جرعه‌ای از بطری آب خود می‌نوشید، باکتری‌هایی را به داخل آن منتقل می‌کنید و در طول یک روز این باکتری‌ها می‌توانند به تعداد میلیونی تکثیر شوند. در ادامه، دانشمندان توضیح می‌دهند که چطور می‌توان با این مسئله مقابله کرد.

کارل بنکه، کارشناس ایمنی مواد غذایی از دانشگاه پردو در ایندیانا، همیشه به این فکر می‌کرد که قمقمه‌ی آبش که همیشه از آن استفاده می‌کند چقدر کثیف است. او یک دستمال کاغذی تمیز را به داخل بطری کشید و بسیار شوکه شد؛ او متوجه شد که لغزندگی داخل بطری ناشی از تجمع باکتری‌هاست، نه جنس بطری.

گام بعدی بنکه طراحی یک مطالعه بود. او و همکارانش در یکی از راهروهای دانشگاه پردو از عابران خواستند که بطری‌های آب خود را برای تحقیق در اختیارشان بگذارند تا میزان تمیزی آن‌ها را بررسی کنند. بسیاری از افراد نمی‌خواستند نتایج را بدانند، زیرا از عادت‌های بهداشتی ضعیف خود آگاه بودند و داده‌ها نیز نظافت کم آن‌ها را تأیید کردند؛ این بطری‌ها پر از باکتری بودند.

اما با وجود مزایای هیدراته نگه‌داشتن بدن، استفاده مداوم از قمقمه‌ی آب ممکن است خطرات بهداشتی به همراه داشته باشد. آیا باید استفاده از آن‌ها را کنار بگذاریم یا این خطرات قابل کنترل هستند؟

با اینکه آب لوله‌کشی معمولاً برای نوشیدن ایمن است، کاملاً عاری از میکروب نیست. به گفته‌ی پریمرُز فریستون، استادیار میکروبیولوژی بالینی در دانشگاه لستر بریتانیا، باقی‌ماندن آب در بطری برای چند روز می‌تواند رشد باکتری‌ها را تسریع کند.

باکتری‌های بیماری‌زا در دمای ۳۷ درجه سانتی‌گراد (دمای بدن) به خوبی رشد می‌کنند، اما حتی در دمای اتاق (۲۰ درجه سانتی‌گراد) نیز می‌توانند تکثیر شوند. هرچه آب مدت بیشتری در بطری و در دمای اتاق بماند، باکتری‌های بیشتری رشد خواهند کرد.

مطالعه‌ای در سنگاپور نشان داد که حتی آب جوشیده که باید بیشتر باکتری‌های آن از بین رفته باشد، در طول روز به‌سرعت آلوده می‌شود. در این مطالعه، تعداد باکتری‌ها در آب بطری‌های افراد بزرگسال از ۷۵٬۰۰۰ باکتری در هر میلی‌لیتر در ساعات اولیه روز، به یک تا دو میلیون باکتری در هر میلی‌لیتر طی ۲۴ ساعت رسید.

فریستون می‌گوید یکی از راه‌های کاهش سرعت رشد باکتری این است که بطری خود را بین هر جرعه نوشیدن در یخچال نگهداری کنید، اگرچه این مانع از رشد باکتری نمی‌شود.

عدم شستشوی منظم دست‌ها نیز می‌تواند باعث رشد باکتری‌هایی مانند اشریشیا کلی در بطری شود. فریستون هشدار می‌دهد که باکتری‌های مرتبط با مدفوع، مانند اشریشیا کلی، می‌توانند از طریق دست‌های آلوده به لب‌ها و در نتیجه به بطری منتقل شوند. همچنین، به اشتراک گذاشتن بطری آب با دیگران می‌تواند ویروس‌ها و بیماری‌هایی مانند نوروویروس را انتقال دهد.

دهان انسان به‌طور طبیعی میزبان ۵۰۰ تا ۶۰۰ گونه باکتری است. به گفته‌ی فریستون، برخی از این باکتری‌ها ممکن است برای خودتان بی‌ضرر باشند، اما می‌توانند برای دیگران بیماری‌زا باشند. شما حتی ممکن است ناقل یک عفونت باشید، بدون اینکه متوجه شوید، زیرا سیستم ایمنی بدن به‌خوبی از شما محافظت می‌کند.

راه دیگری که می‌تواند باعث رشد باکتری‌ها را در بطری شود، اضافه‌کردن هر چیزی غیر از آب تازه به بطری است که محیطی ایده‌آل برای رشد میکروب‌ها ایجاد می‌کند. نوشیدنی‌هایی که شما را تغذیه می‌کنند، میکروب‌ها را نیز تغذیه می‌کنند؛ بنابراین هر نوشیدنی حاوی قند، نوشیدنی‌های شیرین مانند آب‌میوه دیگر نوشیدنی‌ها به ویژه شیک‌های پروتئینی، رشد هر گونه باکتری یا کپک موجود در بطری شما را تحریک می‌کند.

باکتری‌ها عاشق باقی‌مانده‌های چسبنده روی بطری هستند. اگر تا به حال شیر را برای چند ساعت در لیوان گذاشته باشید، دیده‌اید که یک لایه نازک روی دیواره آن باقی می‌ماند. فریستون می‌گوید لایه‌ی باقی‌مانده از این نوشیدنی‌ها برای رشد و تکثیر باکتری‌ها عالی است.

عکاس: Gorka Olmo / BBC

باکتری‌ها همه جا وجود دارند. ما همیشه در محیط اطراف، روی پوست و حتی در هوا با باکتری‌ها احاطه شده‌ایم، اما لازم به یادآوری است که بیشتر باکتری‌ها بی‌ضرر و حتی مفید هستند.

آب آلوده به باکتری‌هایی مانند اشریشیا کلی یا به اختصار E.coli می‌تواند باعث اسهال و استفراغ شود، اما نه همیشه. E.Coli گروه بزرگی از باکتری‌ها هستند که به‌طور طبیعی در محیط یافت می‌شوند اما ساکنان طبیعی روده‌ی انسان نیز هستند. تنها زمانی که برخی از آن‌ها ویژگی‌های بیماری‌زا پیدا کنند، می‌توانند ما را بیمار کنند.

فریستون می‌گوید: «روده‌ی ما همیشه در حال تغییر است، اما بیش از هزار گونه باکتری در روده وجود دارد، بنابراین تغییر ترکیب آن کار آسانی نیست. عوامل زیادی در این مسئله دخیل هستند، اما مسمومیت غذایی ناشی از باکتری‌های بطری آب، هرگز تأثیر مثبتی [بر میکروبیوم روده] نخواهد داشت.»

افرادی که اخیراً آنتی‌بیوتیک مصرف کرده‌اند، ممکن است دچار تغییراتی در میکروبیوم روده‌ی خود شوند که آن‌ها را در برابر عفونت‌های دیگر آسیب‌پذیرتر می‌کند. در آزمایشی در دفتر یک روزنامه در بریتانیا، نمونه‌ای از یک بطری آب قابل‌استفاده‌ی مجدد گرفته شد که نشان داد این بطری‌ها می‌توانند محل رشد باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک باشند. محققان گونه‌ای از باکتری به نام Klebsiella grimontii  را در این نمونه کشف کردند. این باکتری قادر است روی سطوح استریل، بیوفیلم (لایه‌ای محافظتی از باکتری‌ها) تشکیل دهد. اگرچه این میکروب به‌طور طبیعی در فلور روده‌ی انسان وجود دارد، در افرادی که اخیراً آنتی‌بیوتیک مصرف کرده‌اند، می‌تواند باعث اسهال شدید شود.

به‌غیر از باکتری، میکروب‌های دیگری نیز در بطری‌ها وجود دارند. مثلا اگر کپک یا قارچ در بطری آب رشد کند، ممکن است در افراد دارای آلرژی، علائم حساسیت ایجاد کند.

بااین‌حال، شایان ذکر است که در مقالات علمی هیچ موردی از بیماری شدید که مستقیماً به بطری‌های آب چندبارمصرف نسبت داده شود، ثبت نشده است. البته، این به این معنا نیست که چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد، بلکه تشخیص دقیق منبع اصلی عفونت بسیار دشوار است.

بنکه وقتی متوجه شد آب داخل بطری فیلتر‌دارش طعم بدی دارد، به فکر تمیز‌کردن دقیق‌تر آن افتاد. او فقط گاهی آن را با آب داغ می‌شست اما بررسی‌اش با دستمال کاغذی نشان داد که بطری‌اش حسابی آلوده است.

در مطالعه‌ای که او و همکارانش انجام دادند، مشخص شد که بیش از نیمی از ۹۰ شرکت‌کننده، بطری خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند و ۱۵ درصد اصلاً بطری‌هایشان را نمی‌شویند. میزان آلودگی بطری‌ها تحت تأثیر شست‌وشوی آن‌ها قرار داشت، اما نکته‌ی جالب این بود که تعداد دفعات یا روش شست‌وشو تأثیر زیادی روی میزان آلودگی نداشت.

افرادی که بطری آب خود را با ابزارهایی مانند برس تمیز می‌کردند یا از ماشین ظرف‌شویی استفاده می‌کردند، معمولاً کمترین میزان باکتری را در بطری‌هایشان داشتند. بنکه و همکارانش پیشنهاد می‌کنند که استفاده از ماشین ظرف‌شویی با چرخه‌ی ضدعفونی می‌تواند مؤثرترین روش باشد.

بااین‌حال، نتیجه‌گیری مطالعه اشاره می‌کند که یافته‌ها ممکن است به دلیل اتکای پژوهشگران به گزارش‌های شخصی شرکت‌کنندگان دچار خطا شده باشد، زیرا برخی ممکن است برای قابل‌قبول‌تر به نظر رسیدن، پاسخ‌های خود را تغییر داده باشند.

تمیز‌کردن منظم و درست بطری آب، تنها راهی است که اطمینان حاصل کنید همراه با آب، باکتری‌های مضر مصرف نمی‌کنید. فریستون می‌گوید حتی اگر آب داخل بطری استریل باشد، بزاق شما همراه با مقدار کمی مواد مغذی به داخل بطری منتقل می‌شود، که محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند.

شستن بطری با آب سرد کافی نیست، زیرا بیوفیلم‌ها همان لایه‌های لزج باکتریایی را که روی سطح داخلی بطری تشکیل می‌شوند، از بین نمی‌برد. فریستون توصیه می‌کند بطری‌های چندبارمصرف را با آب داغ (بیش از ۶۰ درجه سانتی‌گراد) و مایع ظرف‌شویی تمیز کنید. بهتر است مواد شوینده را داخل بطری بچرخانید، بگذارید ۱۰ دقیقه بماند و سپس با آب داغ کاملاً بشویید.

خشک‌کردن بطری در هوای آزاد بهترین روش برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها است، زیرا میکروب‌ها محیط‌های مرطوب را ترجیح می‌دهند. فریستون می‌گوید بطری باید بعد از هر بار استفاده یا حداقل چند بار در هفته به این روش تمیز شود و هرگز منتظر نمانید تا بو بگیرد. او می‌گوید اگر بطری‌تان بو گرفت، یعنی به نقطه‌ای رسیده‌اید که باید آن را دور بیندازید. همچنین، قبل از لمس بطری، دستان خود را بشویید تا از آلودگی مجدد جلوگیری شود.

برخی مطالعات نشان داده‌اند که بار باکتریایی بطری‌های پلاستیکی ممکن است بیشتر از بطری‌های استیل ضدزنگ باشد، اما استراتژی تمیز‌کردن تأثیر بسیار بیشتری دارد. فریستون می‌گوید بهداشتی‌ترین بطری‌ها، آن‌هایی هستند که راحت‌تر تمیز می‌شوند. همچنین باید تمام قسمت‌های بطری، ازجمله بدنه، درب و نی (در صورت وجود) را تمیز کرد.

بااین‌حال، دلیل دیگری نیز وجود دارد که ممکن است بطری‌های فلزی را به پلاستیکی ترجیح دهیم. آمیت آبراهام، استادیار علوم بهداشت جمعیت در دانشگاه وِیل کرنل قطر، می‌گوید: «پلاستیک‌ها معمولاً دارای افزودنی‌های شیمیایی هستند که ویژگی‌هایی مانند انعطاف‌پذیری، دوام، مقاومت در برابر گرما و سبک بودن را به آن‌ها می‌بخشند. این افزودنی‌ها به‌صورت فیزیکی به پلاستیک متصل هستند، به این معنی که می‌توانند به آب نفوذ کنند.»

برخی تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیبات بطری‌های پلاستیکی، ازجمله BPA، می‌توانند در عملکرد هورمونی بدن اختلال ایجاد کنند و احتمال بیماری‌های قلبی، سکته، دیابت و بیماری‌های مزمن دیگر را افزایش دهند. همچنین، این مواد به آب نفوذ می‌کنند، چه بطری پلاستیکی یک‌بارمصرف باشد و چه چندبارمصرف. علاوه بر این، خود پلاستیک نیز می‌تواند تجزیه شود و باعث افزایش غلظت میکروپلاستیک‌ها در آب بطری شود. بطری‌های شیشه‌ای یا استیل ضدزنگ ممکن است گزینه‌های ایمن‌تری باشند.

صرف‌نظر از اینکه چه نوع بطری آبی انتخاب می‌کنید، رعایت بهداشت، مهم‌ترین عامل برای اطمینان از این است که آبی که می‌نوشید، مملو از باکتری‌های مضر نباشد. پس شست‌وشوی منظم، استفاده از آب داغ و مواد شوینده و خشک کردن صحیح، کلید نوشیدن آب سالم و ایمن است.