اینترنت طبقاتی، امتیاز نیست؛ بخشی از روند محدودسازی دائمی است
اینترنت طبقاتی، امتیاز نیست؛ بخشی از روند محدودسازی دائمی است
در نشست «رفع فیلتر یوتیوب برای دانشجویان» در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، که با حضور حامد بیدی، مدیرعامل پلتفرم کارزار، و باقر انصاری، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، برگزار شد، ابعاد مختلف سیاست دسترسی محدود و طبقه‌بندی‌شده به اینترنت بررسی شد.
حامد بیدی، مدیرعامل کارزار، در صحبت‌های خود رفع فیلترینک یوتیوب دانشگاه تهران را نه یک امتیاز، بلکه بخشی از روندی بزرگ‌تر دانست که سال‌هاست در سیاست‌گذاری فضای مجازی دنبال می‌شود؛ روندی که اینترنت را امری تهدیدآمیز تلقی می‌کند و هدفش محدودسازی مرحله‌به‌مرحله دسترسی عمومی است.
دسترسی به یوتیوب برای یک گروه محدود، مصداق روشن اینترنت طبقاتی است
بیدی تاکید کرد که موضوع عدالت آموزشی، فقط به امکان دیدن ویدئوهای آموزشی مربوط نمی‌شود؛ مساله اصلی، «فهم نادرست از ماهیت پلتفرم» و بازتولید دیوارهای جدید در فضایی است که ذاتاً برای اشتراک دانش و مشارکت جمعی طراحی شده. به باور او، یوتیوب در جهان نقش یک دانشگاه آزاد را ایفا می‌کند، اما سیاست‌گذاری در ایران تلاش دارد آن را دوباره به داخل دیوارها برگرداند.
به گفته بیدی، «برخلاف تصور برخی سیاست‌گذاران، اعطای دسترسی به یوتیوب برای یک گروه محدود، مصداق روشن اینترنت طبقاتی است.» او توضیح داد که طبقاتی بودن الزاماً به معنای طبقات اجتماعی کلاسیک نیست؛ بلکه هرجا دسترسی مبتنی بر «جایگاه» تعریف شود، نوعی طبقه‌بندی شکل می‌گیرد. او افزود که ماهیت یوتیوب با رسانه‌ای یک‌طرفه تفاوت اساسی دارد:
یوتیوب فقط جایی برای دیدن ویدئو نیست؛ مشارکت جمعی است که آن را تبدیل به بزرگ‌ترین دانشگاه دنیا کرده. شما فقط مصرف‌کننده نیستید، تولیدکننده‌اید. اگر دانشجویی محتوای آموزشی تولید کند، این محتوا باید در دسترس عموم باشد، نه فقط دانشجویان یک دانشگاه.
– حامد بیدی، مدیرعامل کارزار
مدیرعامل کارزار با اشاره به این که برخی مدیران هنوز پلتفرم‌ها را «رسانه‌های غربی» می‌دانند، ادامه داد: «این تلقی باعث شده یوتیوب و شبکه‌های اجتماعی را مثل یک شبکه تلویزیونی ببینند. در حالی که ماهیت این فضا تعامل، مشارکت و تولید محتواست. محدود کردن آن به داخل دانشگاه، اساساً کارکردش را از بین می‌برد.»
طرح صیانت هم می‌خواست بر اساس احراز هویت و دسته‌بندی کاربران، سطح دسترسی‌ها متفاوت شود
بیدی یادآوری کرد که سیاست اینترنت طبقاتی، موضوع تازه‌ای نیست و در مصوبات مختلف از اینترنت سازمانی تا اینترنت اضطراری سال‌ها مطرح بوده است: «در طرح صیانت هم این ایده وجود داشت که بر اساس احراز هویت و دسته‌بندی کاربران، سطح دسترسی‌ها متفاوت شود. حتی مفهومی به اسم اینترنت اقشار مطرح شده بود.»
او گفت این سیاست را باید در کنار سایر قطعات پازل دید: «وقتی ترافیک خارجی چند برابر گران‌تر از داخلی می‌شود، وقتی اختلال‌های تعمدی در ساعات خاص ایجاد می‌شود، و وقتی پهنای باند جهانی محدود می‌شود، همه این‌ها بخشی از همان مسیر است؛ مسیری که هدفش دور نگاه داشتن اینترنت جهانی از دسترس عموم مردم است و هم‌زمان، اعطای امتیازهای موردی به گروه‌های خاص.»
به گفته بیدی، این امتیازها کارکرد دوگانه دارند: «هم رانت اجتماعی‌اند، هم اهرم فشار. می‌شود این دسترسی را برای مدتی به دانشجو یا کسبوکار یا استاد دانشگاه داد و هر موقع لازم شد، قطعش کرد.»
او هشدار داد که نتیجه نهایی چنین روندی، تضعیف توان مقاومت جامعه است: «وقتی بخش‌هایی از مردم به اینترنت آزاد دسترسی داشته باشند و دیگر نیازی به فیلترشکن نداشته باشند، در لحظه بحران کافی است دکمه را بزنند. جامعه بدون ابزار می‌ماند.»
اینترنت طبقاتی روزنه‌ای برای رفع فیلترینگ نیست
مدیرعامل کارزار در ادامه به چالش‌های حقوقی نیز اشاره کرد و گفت: «هیچ مقام اداری نمی‌تواند دستور قضایی را لغو کند، اما الآن تصمیم درباره فیلترینگ را برده‌اند به شورای عالی فضای مجازی، در حالی‌که هیچ ماموریتی برای چنین کاری ندارد. این مسیر از نظر حقوقی محل اشکال است.»
او با انتقاد از سپردن تصمیم‌های حیاتی به نهادی با ترکیب غیرمتوازن افزود: «شورای عالی فضای مجازی ۲۷ عضو دارد که فقط ۷ نفر دولتی هستند. معلوم است که تصمیم‌گیری در آنجا قفل می‌شود. چرا باید کنترل یک موضوع مهم را به نهادی سپرد که اساساً ماموریتش توسعه شبکه مستقل از اینترنت جهانی بوده؟»
اینترنت طبقاتی، امتیاز نیست؛ بخشی از روند محدودسازی دائمی است
او جمع‌بندی کرد: «اینترنت طبقاتی روزنه‌ای برای رفع فیلترینگ نیست؛ بخشی از مسیر تثبیت محدودیت دائمی است. نباید اجازه دهیم این قطعه جدید، تصویر بزرگ و نگران‌کننده‌ای را که سال‌هاست ساخته شده کامل‌تر کند.»
در بخش دیگری از نشست اعلام شد که رفع فیلترینگ یوتیوب برای دانشگاه تهران بر اساس درخواست رسمی خود دانشگاه انجام شده است. هرچند در این مسیر میان واحدهای دانشگاهی هماهنگی کامل وجود نداشت، اما دانشگاه با استفاده از چراغ سبز وزارتخانه درخواست دسترسی را ثبت کرد و همین روند در نهایت به رفع فیلترینگ یوتیوب برای دانشجویان منجر شد.
دسترسی به اینترنت حق همگانی است
باقر انصاری، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در این نشست با اشاره به این موضوع که دسترسی به اینترنت، امروز بخشی از حقوق بنیادین شهروندان در حوزه‌هایی مانند آزادی بیان، آموزش، پژوهش و حتی کسبوکار محسوب می‌شود، توضیح داد که هر گونه محدودیت یا استثناگذاری بر این حق، باید از منظر حقوقی قابل دفاع باشد.
دسترسی به اینترنت حق همگانی است؛ جزئی از آزادی بیان، آموزش، پژوهش و کار. من سال ۹۹ در مقاله‌ای با همین عنوان مبنای حقوقی حق دسترسی را توضیح داده‌ام. امروز کسی نمی‌تواند زندگی مدنی موثر داشته باشد و از این حق محروم باشد.»
– باقر انصاری، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
چالش حقوقی فیلترینگ؛ سه نوع فیلتر و یک نظام بدون داور
انصاری سپس تفاوت میان انواع محدودیت‌ها را توضیح داد و گفت مسدودسازی کامل اینترنت یک بحث است و فیلترینگ محتوا بحثی دیگر. «قطع اینترنت قواعد خاص خود را دارد؛ اما وقتی اینترنت برقرار است و فقط محتوا محدود می‌شود، موضوع دیگری مطرح است.»
امروز کسی نمی‌تواند زندگی مدنی موثر داشته باشد و از حق دسترسی به اینترنت محروم باشد
او در توضیح نظام فیلترینگ در ایران بیان کرد: «در ایران سه نوع فیلترینگ داریم. اول فیلترینگ محتوا که قانون جرایم رایانه‌ای اجازه داده و فقط مربوط به مصادیق مجرمانه است. دوم فیلترینگ سرویس و پلتفرم که اساساً خارج از صلاحیت کمیته تعیین مصادیق است. سوم هم فیلترینگ فردی که کاملاً غیرقانونی است چون در قوانین پیش‌بینی نشده.»
او افزود: «وقتی پلتفرمی مثل وی‌چت یا یک سرویس خارجی دیگر فیلتر می‌شود، این از صلاحیت کمیته خارج است. قانون چنین اجازه‌ای نداده که پلتفرم را ببندد. نهایتاً شاید شورای امنیت ملی بتواند در موارد امنیتی تصمیم بگیرد.» انصاری درباره نبود قانون مشخص برای پلتفرم‌ها توضیح داد:
در قانون جرایم رایانه‌ای اصلاً بحث سکو و پلتفرم به معنای امروزی مطرح نشده. سامانه رایانه‌ای با پلتفرم متفاوت است. بنابراین از نظر قانونی خلأ جدی داریم.
– باقر انصاری، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
در حوزه فیلترینگ از نظر قانونی خلأ جدی داریم
انصاری به رفع فیلتر یوتیوب برای دانشجویان پرداخت و گفت: «اگر تصمیم دولت برای محدودسازی یا اعطای دسترسی، بر مبنای دلایل فنی و محدودیت زیرساخت باشد، قابل دفاع است. اما اگر زیرساخت کامل باشد و دولت صرفاً بخواهد به گروهی دسترسی بدهد و به گروهی ندهد، این اقدام قابل توجیه نیست.»
او افزود: «اگر دانشگاهی مانند تهران یا شهید بهشتی با هزینه خودش VPN تهیه کند و به دانشجویانش بدهد، این تبعیض نیست و از نظر قانونی منعی ندارد. همان‌طور که دانشگاه برای پایگاه‌های علمی هزینه می‌کند، برای یوتیوب هم می‌تواند هزینه کند.»
بی‌طرفی شبکه در جهان، طرفداری شبکه در ایران
انصاری سپس به مساله «بی‌طرفی شبکه» اشاره کرد و گفت: «در دنیا اصل بی‌طرفی شبکه یعنی دولت در اتصال کاربران به اپلیکیشن‌ها و محتوا دخالت نمی‌کند. اما در کشور ما اصل طرفداری شبکه دنبال شده؛ یعنی تشویق به محتوای داخلی و گران‌کردن ترافیک خارجی.»
از دهه ۸۰ تا امروز هدف سیاست‌گذاری اینترنت کنترل کامل بوده است
او در بخش پایانی سخنانش به مشکل نبود مرجع داوری اشاره کرد: «در کشور ما نهاد جدی برای شکایت در حوزه آزادی‌های عمومی وجود ندارد و اگر نهادی مثل شورای عالی فضای مجازی تصمیمی بگیرد، تقریباً هیچ مرجعی نمی‌تواند آن را بررسی کند.»
او اضافه کرد: «مصوبات شورای عالی فضای مجازی قابل کنترل نیستند؛ نه شورای نگهبان آن‌ها را بررسی می‌کند، نه دیوان عدالت اداری. همین باعث شده تصمیم‌های تبعیض‌آمیز یا خلاف قانون عملاً بی‌پاسخ بماند.»
انصاری در جمع‌بندی تاریخی بحث گفت: «از اوایل دهه ۸۰ مسیر سیاست‌گذاری اینترنت در ایران به‌تدریج به سمت محدودیت و کنترل رفته. از نقطه تماس بین‌المللی گرفته تا ایده اینترنت ملی و تلاش برای ساخت نمونه‌های داخلی سرویس‌ها. هدف این بوده که هر زمان لازم شد کنترل کامل امکان‌پذیر باشد.»
منبع : زومیت
