آیا مجسمه‌های موآی جزیره ایستر به آخر خط رسیده‌اند؟

سازمان غیرانتفاعی آمریکایی CyArk نیز به مردم راپانویی کمک کرده است تا با استفاده از پهپادها، دوربین‌ها و اسکنرهای لیزری مدل‌های سه‌بعدی دقیقی از تمام آهوی جزیره و مجسمه‌های موآی بسازند.

کِیسی هَدیک، مدیر برنامه میراث CyArk که از سال ۲۰۱۷ روی این جزیره کار می‌کند، می‌گوید: «در ابتدا هزاران عکس هم‌پوشان می‌گیریم و سپس مدلی سه‌بعدی می‌سازیم که نقاط مشترک بین عکس‌های مختلف را به هم وصل می‌کند. این کار می‌تواند به رصد تغییرات در طول زمان، نرخ فرسایش کمک کند و ثبت خوبی از وضعیت فعلی به ما بدهد.»

در سال ۲۰۲۳، کارولینا پرز داتاری، معاون وزیر میراث فرهنگی یونسکو، مبلغ ۹۷ هزار دلار را برای ارزیابی خسارت، تعمیرات و برنامه‌های مدیریت ریسک آینده برای موآی‌هایی که در آتش‌سوزی‌های ۲۰۲۲ آسیب دیده بودند اختصاص داد.

آریکی تپانو مارتین، رئیس گروه مائو هنوآ می‌گوید که پس از تحلیل اولیه، تیم در ماه مه ۲۰۲۵ کار حفاظت فیزیکی را روی پنج مجسمه موآی که بیشترین آسیب را از آتش دیده بودند، آغاز کرد.

مِزا مارچنت، مرمت‌کار ارشد آن‌ها، سایه‌بان‌هایی نصب کرد تا موآی‌ها را از شرایط جوی محافظت کند و رطوبت آن‌ها را کاهش دهد. او اکنون آسیب‌های آتش را با محلولی شیمیایی که توسط مرمت‌کاران سنگ دانشگاه فلورانس برای موآی ساخته شده است، درمان می‌کند. این متخصصان ایتالیایی که از سال ۲۰۰۹ با مردم راپانویی همکاری می‌کنند، این محلول را روی قطعات کوچک سنگ‌های سوخته آزمایش کرده‌اند؛ این مایع مانند یک شستشوی ملایم و کامل عمل می‌کند که دوده سیاه ناشی از شعله‌ها را پاک می‌کند.

مارچنت همچنین از درمان‌های شیمیایی مشابهی که ایتالیایی‌ها توسعه داده‌اند، استفاده خواهد کرد تا سنگ را تقویت کند؛ همچنین با درمانی شبیه آنتی‌بیوتیک‌های قارچ‌ها و خزه‌ها را از بین ببرد و سطح آن را ضدآب کند تا از پاشش آب دریا و باران محافظت کند. سپس با انجام نظارت مستمر مشخص می‌شود آیا درمان نتایج مورد انتظار را به همراه دارد و این امید وجود دارد که جلوی فرسایش مداوم موآی‌ها گرفته شود. تپانو مارتین می‌گوید مالیات‌های بالا روی این مواد شیمیایی تخصصی وارداتی از ایتالیا انجام این عملیات را دشوارتر از حد انتظار کرده است.

با بالا رفتن از تپه آتشفشانی روستای اورونگو، برخی از فرسوده‌ترین و تخریب‌شده‌ترین آثار جزیره را می‌بینیم: هیروگلیف‌های آیینی روی تخته‌سنگ‌های بزرگ اطراف روستا و یک موآی خاص که روی این تپه قرار دارد؛ مجسمه هوا هاكانانای‌آ که هیروگلیف‌های منحصر به فردی روی پشتش دارد. این مجسمه در سال ۱۸۶۸ توسط دریانوردان بریتانیایی از راپا نویی برده شد و اکنون در موزه بریتانیا در لندن به نمایش گذاشته شده است.

با توجه به شکنندگی هیروگلیف‌ها به‌خصوص، برخی محلی‌ها معتقدند جای مجسمه در لندن که توسط دوربین‌های امنیتی، محفظه شیشه‌ای و رطوبت‌سنج‌ها محافظت می‌شود، امن‌تر است. همچنین هوا هاكانانای‌آ به عنوان سفیر فرهنگ رپانویی برای صدها هزار نفری که ممکن است موزه را ببینند اما هرگز این جزیره دورافتاده را تجربه نکنند، عمل می‌کند. از سوی دیگر، بسیاری از محلی‌ها اصرار دارند که این مجسمه باید به جزیره بازگردانده شود.

برای برخی دیگر، نابودی منولیت‌ها صرفاً بخشی از چرخه زندگی موآی است. دیل سیمپسون جونیور، باستان‌شناس دانشگاه ایلینوی اربانا-شامپین در آمریکا که روی ابزارهای حکاکی پولینزی مطالعه می‌کند، می‌گوید: «بسیاری معتقدند موآی‌ها باید همان‌طور که هستند به زمین بازگردند و ناپدید شوند. بگذارید موآی‌ها به هانوا، زمینشان، برگردند و به خانه‌شان بازگردند.» او اشاره می‌کند که بسیاری از جوامع در سراسر اقیانوس آرام آثار و پوشش‌های خاص خود را عمداً از بین می‌برند. همه چیز چرخه‌ای است که شروع و پایان دارد. ما ممکن است آن را نابودی ببینیم، اما این خط زندگی یک مجسمه است.

با این‌حال، برخی از مردم محلی راپا نویی به‌شدت مخالف دیدگاه سیمپسون هستند. برای آن‌ها، موآی‌ها ستون فقرات میراث فرهنگی و شاهکار بی‌بدیل خلاقیت علمی و تاریخی بشر به شمار می‌آیند. همچنین سالانه بیش از ۱۰۰ هزار بازدیدکننده به راپا نویی می‌آیند که گردشگری به اصلی‌ترین موتور اقتصاد جزیره تبدیل شده است.

کلادیو کریستینو-فراندو، باستان‌شناس دانشگاه شیلی که در رپا نویی مستقر است، می‌گوید: «حفاظت از این مجسمه‌ها فقط مطلوب نیست، بلکه کاملاً ضروری است.» او معتقد است ایستادن و تماشای فرسایش این آثار عظیم «کاملاً غیرقابل قبول» و ایده «بازگشت آن‌ها به هیچ‌بودگی» نادرست است. او اضافه می‌کند: «چنین تفکری نه تنها با وظیفه اساسی ما به عنوان نگهبانان میراث فرهنگی بشر در تضاد است، بلکه با نیت اصلی سنت رپا نویی هم در تعارض است چرا که موآی‌ها باید به عنوان شهادتی بر حضور اجداد پولینزی در جزیره باشند.»

در میان بحث‌ها، گروه مائو هنوآ قصد دارد رویکردی چندجانبه برای افزایش شانس حفظ مجسمه‌های موآی در جزیره اتخاذ کند که ترکیبی از حفاظت و حمایت از خلق مداوم آثار جدید است. تپانو مارتین در کنار کارهای حفاظتی گروه، امیدوار است برنامه‌هایی توسعه دهد که هنرمندان محلی را تشویق کند به ساخت موآی ادامه دهند و تکنیک‌های سنتی حکاکی تاف را به نسل‌های جوان منتقل کنند. تپانو مارتین می‌گوید:

موضوع فقط حفاظت از موآی نیست، ما موآی را برای حفظ مردم خود در این جزیره محافظت می‌کنیم. فرهنگ ما زنده است. هنوز زنده است و ما می‌توانیم سنت اجدادمان را با خلق چیزهای جدید حفظ کنیم.