آلودگی هوا چه تأثیری بر سلامتی کودکان می‌گذارد؟

رسیدن شاخص کیفیت هوا وضعیت هوای پایتخت و چند شهر کشور را به رنگ قرمز درآورده است. آلودگی به‌دلیل تأثیرات منفی که بر سلامت گروه‌های حساس و آسیب‌پذیر مثل بیماران، سالمندان و کودکان می‌گذارد، محدودیت‌هایی برای آن‌ها ایجاد می‌کند. معمولاً در روزهای آلوده به این گروه‌های خاص توصیه می‌شود که در خانه بمانند تا آلاینده‌های کمتری را تنفس کنند. مدرسه‌ها نیز به همین دلیل تعطیل یا غیرحضوری می‌شوند؛ چراکه کودکان یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌های در معرض آلودگی هوا هستند و به‌گواه آمارهای سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۲۱، پس از سوءتغذیه دومین عامل مرگ‌و‌میر کودکان زیر پنج سال بوده است.

از ابتدای هفته جاری افزایش شدت آلودگی هوا مدارس تعدادی از شهرهای کشور را به غیرحضوری‌شدن کشانده است. همین امروز، سه‌شنبه ۲۰ آذر‌، کلاس‌های درس در ده‌ها شهر کشور به همین دلیل آنلاین یا تعطیل شده است. مدارس ۱۷ شهر در استان خوزستان، ۱۲ شهر در استان اصفهان و ۵ شهر در آذربایجان شرقی کلاس‌ها را تعطیل کرده‌اند. دانش‌آموزان در شهرهای تهران، ارومیه، اراک، قزوین، البرز و آبیک هم باید در خانه بمانند. دانش‌آموزان بعضی شهرها باید در کلاس‌های آنلاین شرکت کنند و بعضی هم مدرسه را تعطیل کرده‌اند.

علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، در نشست خبری اخیر خود از مرگ سالانه ۳۰ تا ۳۵ هزار نفر در کشور بر‌اثر آلودگی هوا خبر داده است. معاون بهداشت وزارت بهداشت خسارت مالی ناشی از آلودگی هوا در سال ۱۴۰۲ را هم حدود ۱۲ میلیارد دلار اعلام کرده که فشار سنگینی به اقتصاد کشور وارد کرده است.

قرار‌گرفتن شاخص کیفیت هوای پایتخت روی عدد ۱۶۱ (برای امروز ۲۰ آذر) هوا را برای همه افراد جامعه آلوده می‌کند؛ اما برای کودکان شرایط تا حدی نامطلوب است که این گروه سنی باید از فعالیت‌های سنگین و طولانی‌مدت در فضاهای خارج از منزل پرهیز کنند. افراد دیگر نیز باید فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش دهند.

به‌جز آلودگی هوای خانگی منبع مهم دیگری از آلودگی‌های هوا که مستقیماً سلامت کودکان را به خطر می‌اندازد، آلودگی ناشی از ترافیک، سوزاندن سوخت‌های فسیلی، سوزاندن زباله، آتش‌سوزی‌های جنگلی و طوفان‌های گرد‌و‌غبار و البته فعالیت‌های صنعتی هم نقش پررنگی در آلوده و ناسالم کردن هوا ایفا می‌کنند. مشکل بزرگ‌تر این است که در سال‌های اخیر با شدت‌گرفتن جربان تغییرات اقلیمی آلودگی هوا هم تشدید شده است.

با استمرار تغییرات اقلیمی روند شدت‌گرفتن آلودگی‌ها همچنان همه ما را تهدید می‌‌کند؛ البته کودکان را بیشتر از ما بزرگ‌ترها. این گروه سنی به‌دلیل قرار‌گرفتن در سن رشد، سرعت تنفس بیشتری دارند و به‌دلیل حضور در مهدکودک و مدرسه زمان زیادی را بیرون از خانه می‌گذرانند و با قرار‌گرفتن در معرض منابع آلودگی هوا آسیب جدی به سلامتشان وارد می‌شود.

در بحث از آسیب‌ها و اثرهای آلودگی هوا عموماً تأثیر آلودگی بر عملکرد ریه مطرح می‌شود؛ اما درخصوص کودکان علاوه‌بر این نوع آسیب که وضعیت تنفسی آنان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، مشکلاتی مثل آسیب به رشد مغزی کودکان هم محتمل است. کودکان هرچه بیشتر در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار بگیرند، احتمال مبتلا‌شدنشان به بیماری‌هایی مانند سرطان، مشکلات قلبی و بیماری‌های تنفسی مثل آسم و تنگی نفس بیشتر می‌شود. این آسیب‌ها هم ممکن است در کودکی به بیماری منجر شود و هم این احتمال وجود دارد که زمینه‌ساز بیماری‌هایی در آینده و بزرگ‌سالی آن‌ها شود.

کاهش ضریب هوشی کودکان، ابتلا به کم‌خونی و کمبود ویتامین D دیگر تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت کودکان است. حضور در معرض هوای‌ آلوده بر نحوه‌ تکامل سیستم ایمنی کودکان هم تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود سیستم ایمنی ضعیف‌تری داشته باشند.

وجود برخی فلزات سنگین مانند سرب در هوای آلوده باعث می‌شود تا در مواقعی که وارونگی هوا رخ می‌دهد، این فلزات سنگین به سطح پایین‌تری می‌رسند و کودکان هم به‌دلیل اینکه قدشان کوتاه‌تر است، بیشتر در معرض تنفس آن قرار می‌گیرند.

بنابر دلایل گفته‌شده، سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است آلودگی هوا برای کودکان در مقایسه با بسیاری از بیماری‌های ویروسی و عفونی به‌مراتب خطرناک‌تر است و هرچه کودک در سنین پایین‌تری باشد، این خطر تهدید جدی‌تری به حساب می‌آید.

علاوه‌بر این، آلودگی‌های ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی با عبور از دستگاه تنفسی مادر وارد جریان خون او می‌شود و با رساندن خود به مغز یا جفت مادر، جنین را در معرض مواد شیمیایی و خطرناک قرار می‌دهد.

مجموع آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا برای کودکان می‌تواند باعث به‌خطر‌افتادن سلامتی آن‌ها هم در سنین کم هم در دوران بزرگ‌سالی شود. بنابراین، انتظار می‌رود راهکارهای مؤثر و بلندمدتی برای کاهش آلودگی هوا اجرایی شود تا مانع از آسیب‌دیدن کودکان و تحمیل فشارهای روانی و مالی به خانواده‌هایشان شود.