چرا برخی افراد مثل آهنربا پشه‌ها را به خود جذب می‌کنند؟

همان‌طور که ممکن است متوجه شده باشید، پشه‌ها به شکل برابر به همه حمله نمی‌کنند. دانشمندان مدت‌ها می‌دانستند که این آفت‌ها با نرخ متفاوتی به سمت افراد کشیده می‌شوند، اما نمی‌توانستند توضیح دهند چه چیزی موجب می‌شود برخی افراد به آهنربای پشه تبدیل شوند درحالی‌که دیگران از نیش آن‌ها در امان بمانند.

در مقاله‌ی جدیدی که ۱۸ اکتبر در مجله‌ی Cell منتشر شد، پژوهشگران پیشنهاد کردند که برخی از بوهای بدن عامل تعیین‌کننده این امر هستند.

هر فردی مشخصه‌های بوی منحصر‌به‌فرد خود را دارد که از ترکیبات شیمیایی مختلفی تشکیل شده است. پژوهشگران دریافتند که پشه‌ها بیشتر به سمت افرادی کشیده می‌شوند که پوست آن‌ها سطوح بالایی از کربوکسیلیک اسیدها را تولید می‌کند. علاوه‌بر‌این، میزان جذابیت افراد برای پشه‌ها بدون توجه به تغییر در رژیم غذایی یا عادات نظافت در طول زمان ثابت می‌ماند. لسلی وسهل، یکی از نویسندگان مطالعه و عصب زیست‌شناس و متخصص پشه‌ها در مؤسسه پزشکی هوارد هیوز و دانشگاه راکفلر می‌گوید: «این سؤال که چرا برخی افراد برای پشه‌ها جذاب‌تر از افراد دیگر هستند، سوالی است که همه از شما می‌پرسند. مادرم، خواهرم، مردم خیابان و همکارانم همه می‌خواهند پاسخ آن را بدانند.» او می‌گوید علاقه مردم چیزی بود که موجب شد او و همکارانش این مطالعه را طراحی کنند.

دانشمندان برای توضیح این موضوع که چرا پشه‌ها دور برخی از ما بیشتر جمع می‌شوند، تئوری‌هایی مطرح کرده‌اند؛ ازجمله تئوری که می‌گوید علت این مسئله، تفاوت در گروه خونی است. اگرچه شواهد حمایت‌کننده از این ارتباط ضعیف هستند.

با گذشت زمان، پژوهشگران به این تئوری روی آورده‌اند که بوی بدن باید علت اصلی جذب پشه‌ها باشد، اما نتوانسته‌اند مشخص کنند که پشه‌ها چه بوهایی را ترجیح می‌دهند. بنابراین، برای یافتن پاسخ این سؤال، وسهل و همکارانش ۶۴ شرکت‌کننده در مطالعه خود به کار گرفتند و از آن‌ها خواستند جوراب‌های نایلونی بلندی را روی دست‌های خود بکشند.

پس از شش ساعت، نایلون‌ها به بوی منحصربه‌فرد هریک از شرکت‌کنندگان آغشته شده بود. ماریا النا د اوبالدیا، دانشمند ارشد شرکت بیوتکنولوژی کینگدم سوپرکالچرز که مطالعه جدید را زمانی انجام داد که در دانشگاه راکفلر بود، می‌گوید: «آن نایلون‌ها برای من یا افراد دیگر بویی نداشتند. اگرچه قطعاً به اندازه‌ای بو داشتند که پشه‌ها را جذب کنند.»

پژوهشگران نایلون‌ها را به چند تکه تقسیم کردند و دو تکه (از شرکت‌کنندگان مختلف) را در ظرف بسته حاوی پشه‌های ماده آئدس اجپتی (Aedes aegypti) قرار دادند: آیا آن ‌ها به سمت نمونه فرد اول جذب می‌شدند یا نمونه فرد دوم برایشان جذاب‌تر بود؟ یا اینکه هر دو به یک اندازه جذب‌کننده بودند؟

پژوهشگران آزمایش‌های خود را در طول چند ماه ادامه دادند و در صورت نیاز نمونه‌های جدیدی از شرکت‌کنندگان جمع‌آوری می‌کردند. با اتمام دوره مطالعه، تیم شواهد روشنی داشت که نشان می‌داد برخی از افراد برای پشه‌ها جذاب‌تر از دیگران هستند. شرکت‌کننده شماره ۳۳ قوی‌ترین آهنربای پشه‌ها بود و نمره جذاب بودن او برای پشه‌ها بیش از ۱۰۰ برابر نمره افرادی بود که کم‌ترین جذابیت را برای پشه‌ها داشتند.

پژوهشگران ترکیبات بوی شرکت‌کنندگان را تجزیه‌و‌تحلیل کردند تا ببینند چه چیزی می‌تواند علت این تفاوت گسترده باشد. آن‌ها الگویی را پیدا کردند: جذاب‌ترین افراد معمولاً سطوح بالاتری از کربوکسیلیک اسیدها را در پوست خود تولید می‌کردند، درحالی‌که افرادی که برای پشه‌ها کمترین جذابیت را داشتند، مقدار بسیار کمتری از این ترکیبات را تولید می‌کردند.

کربوکسیلیک اسیدها ترکیبات آلی متداولی هستند. این ترکیبات در سبوم انسان‌ها تولید می‌شود. سبوم لایه روغنی است که پوست را می‌پوشاند. درآن‌جا، این اسیدها به مرطوب نگه داشتن و محافظت از پوست کمک می‌کنند.

د اوبالدیا می‌افزاید، میزان تولید کربوکسیلیک اسیدها در انسان بالاتر از بیشتر حیوانات است، اگرچه مقدار آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

وسهل می‌گوید مطالعه جدید شرکت‌کنندگان بسیار کمی داشت و نمی‌تواند مشخص کند که چه ویژگی‌های شخصی موجب می‌شود احتمال تولید سطوح بالای کربوکسیلیک اسیدها در فرد بیشتر باشد و آزمایش آسانی برای اندازه‌گیری سطوح کربوکسیلیک اسید خود در خارج از آزمایشگاه ندارید.

اما می‌دانیم که سطح اسیدهای کربوکسیلیک پوست در طول زمان نسبتاً ثابت می‌ماند و این امر به‌نوبه‌ی‌خود موجب می‌شود پروفایل بوی ثابتی داشته باشیم. (وسهل می‌گوید پشه‌ها همچنین می‌توانند جذب نوعی از باکتری‌های پوست شوند که کربوکسیلیک اسیدی را که تولید می‌کنیم، مصرف می‌کنند.)

وقتی وسهل و د اوبالدیا آزمایش خود را چند بار با فاصله چند ماه تکرار کردند، رتبه‌بندی جذابیت افراد تا حد زیادی یکسان ماند. هر عامل شخصی که ممکن است در طول آن ماه‌ها تغییر کرده باشد (از غذایی شرکت‌کننندگان می‌خوردند تا نوع صابونی که استفاده می‌کردند) به‌نظر نمی‌رسید که تغییری درنتیجه حاصل کند. وسهل می‌گوید: «خاصیت آهنربای پشه بودن برای تمام عمر با شما می‌ماند.»

عمر اکبری، زیست‌شناس سلولی و مولکولی در دانشگاه کالیفرنیا سن‌دیگو، می‌گوید: «این مطالعه به روش بسیار دقیقی ثابت می‌کند که این موضوع واقعیت دارد که برخی افراد برای پشه‌ها جذاب‌تر از افراد دیگر هستند.» اکبری در این مطالعه مشارکت نداشت، اما در پژوهش اخیر خود روی پشه‌ها کار می‌کند.

اکبری می‌افزاید که شناسایی کربوکسیلیک اسید به‌عنوان عامل تعیین‌کننده جذب شدن پشه‌ها درک زیست‌شناسان از رفتار این حشره‌ها را افزایش می‌دهد. اکبری حدس می‌زند که نتایج این مطالعه که روی پشه‌های آئدس اجپتی تمرکز دارد، احتمالاً به دیگر گونه‌های پشه‌ای که عمدتاً از انسان‌ها تغذیه می‌کنند، قابل تعمیم است.

اما اگر فکر می‌کنید که ممکن است شما هم یک آهنربای پشه باشید، خیلی ناامید نباشید. اکبری می‌گوید مطالعه‌ی جدید می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا مواد دافع حشره موثرتری بسارند. راز این کار ممکن است افزودن باکتری جدیدی به میکروبیوم پوست باشد تا بوی آن را تغییر دهد.

اکبری اکنون روی پروژه‌ای به نام ReVector کار می‌کند که به‌دنبال ساخت مواد دافعی است که فقط یک بار مصرف می‌شوند، اما برای چند ماه فعال می‌مانند. اکبری می‌گوید: «ایده‌ی این کار این است که باکتری‌هایی را که روی پوست انسان زندگی می‌کنند، طوری مهندسی کنیم که یا بتوانند ترکیب دافعی را بیان کنند یا بتوانند ترکیب جذب‌کننده را تخریب کنند.»

اکبری می‌گوید اکنون که تیم وسهل و د اوبالدیا اسیدهای کربوکسیلیک خاصی را شناسایی کرده‌اند که ممکن است مواد جاذب قوی باشند، پژوهشگران ممکن است سعی کنند کرم‌های پوستی مبتنی‌بر باکتری را بسازند که به‌طورخاص آن ترکیبات را تجزیه می‌کنند.

اما هنوز یک سؤال باقی می‌ماند: چرا پشه‌ها بوی کربوکسیلیک اسیدها یا باکتری‌های همراه آن‌ها را دوست دارند؟

د اوبالدیا حدس می‌زند که پشه های آئدس اجپتی به‌طورخاص برای تغذیه از انسان تکامل پیدا کرده‌اند (احتمالاً به آن خاطر که ما اغلب ظرف‌هایی از آب تمیز را در کنار خود داریم که مکان مناسبی برای تکثیر آن‌ها است). بنابراین، این پشه‌ها در تشخیص بوی انسان‌ها از بوی حیوانات دیگر بسیار ماهر شدند.

کربوکسیلیک اسیدها ترکیباتی هستند که انسان‌ها به مقدار زیادی تولید می‌کنند، درحالی‌که تولید آن‌ها در حیوانات دیگر زیاد نیست. بنابراین، به‌گفته‌ی د اوبالدیا، پشه‌ها احتمالاً به اسیدهای کربوکسیلیک علاقه‌مند شده‌اند، زیرا آن‌ها به پشه‌ها نشان می‌دهند که انسانی را پیدا کرده‌اند.

اگر متوجه شدید پشه‌ها بیش از دوستان‌تان سراغ شما می‌آیند، می‌توانید با این تفکر به خود آرامش بدهید که چون بوی شما خیلی انسانی است، پشه‌ها شما را دوست دارند.