مهم‌ترین جشن های ایران باستان کدامند؟

_{این مقاله بخشی از محتوای اصلی محسوب می‌شود که در کجارو منتشر شده است. برای مطالعه محتوای کامل به لینک اصلی مقاله در منبع مراجعه کنید.}

جشن‌های ایران باستان از قدیمی‌ترین رویدادهای تاریخی در ایران هستند که نام بعضی از آن‌ها امروزه در فهرست میراث معنوی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. پژوهشگران با مطالعه روی اسناد تاریخی به‌جای‌مانده از دوران ایران باستان، به زمان برگزاری این جشن‌ها پی برده‌اند. جشن های ایران باستان به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که بعضی از آن‌ها سال‌ها است فراموش شده‌اند.

در این مقاله ما به معرفی دو مورد از مشهورترین جشن های ایران باستان می‌پردازیم که در گاه‌شمار اوستایی آمده‌اند.

جشن شب یلدا

_{عکاس و منبع عکس: حمیده شفیعی‌ها، خبرگزاری تسنیم}

جشن شب یلدا از جشن‌های‌ باستانی ایران است که در طول سالیان دراز قدمت خود را حفظ کرده است و امروزه نیز هم‌چنان باشکوه برگزار می‌شود. شب یلدا که آخرین شب پاییز و شب اولین روز زمستان است، طولانی‌ترین شب سال محسوب می‌شود و از غروب آخرین روز آذر آغاز می‌شود و تا طلوع نخستین روز دی ماه ادامه دارد. شب یلدا را در زمان باستان شب زایش ایزد مهر می‌دانستند. ایرانیان اعتقاد داشتند که در این شب میترا بر اهریمن پیروز می‌شود و پس از آن سیاهی و تاریکی به‌سمت نابودی می‌رود و به همین دلیل روزها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند.

جشن یلدا امروزه نیز در نقاط مختلفی از جهان برگزار می‌شود و آداب مربوط به آن هم متداول هستند. در این شب خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و معمولا به دیدار بزرگ‌ترهای خانواده می‌روند. سفره شب یلدا از پربارترین سفره‌های سنتی ایرانی به شمار می‌رود که در آن از آجیل و خشکبار گرفته تا انواع میوه‌های رنگارنگ و شیرینی‌های سنتی به چشم می‌خورند، اما در گذشته تنها هفت نوع آجیل و هفت میوه در سفره شب یلدا می‌گذاشتند.

منبع عکس: سایت ایران نیهون

در شب یلدا اعضای خانواده تا پاسی از شب به شب نشینی و گپ زدن مشغول می‌شوند. از مهم‌ترین آیین شب یلدا می‌توان به شاهنامه خوانی، حافظ خوانی و قصه گویی بزرگ‌ترها اشاره کرد. شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ نیز بخشی از سفره یلدا را تشکیل می‌دهند. گرفتن فال حافظ یکی از سرگرمی‌های این شب به شمار می‌رود.

معروف‌ترین میوه‌های شب یلدا، هندوانه و انار هستند. هندوانه که میوه‌ای تابستانی است، در این شب به‌عنوان نمادی از تابستان استفاده می‌شود. در گذشته مردم معتقد بودند با خوردن میوه تابستانی در شب یلدا، سرمای زمستان بر آن‌ها اثر نخواهد کرد. انار نیز نمادی از شادی و زایش بود و امروزه نیز از متداول‌ترین میوه‌های شب یلدا است. از دیگر خوراکی‌های این جشن نیز می‌توان لبو، کدو حلوایی و باقالی پخته را نام برد.

جشن سپندارمذگان

_{آیین نکوداشت بانوان ایرانی در جشن سپندارمذگان، عکاس و منبع عکس: فیروزه منوچهری، سایت امرداد}

«سپندارمذ» روز پنجم از ماه اسفند و زمان برگزاری جشن سپندارمزگان یا اسفندگان بود. در این جشن الهه نگهبان بانوان پارسا و نیکخواه ستایش می‌شد و مردان برای بانوان خود هدیه تدارک می‌دیدند و آنان را گرامی می‌داشتند. بعدها در زبان فارسی این مراسم را با نام جشن «مردگیران» می‌شناختند.

اسفند یا سپندارمذ به معنی فروتنی و پاکی و یکی از امشاسپندان اهورامزدا است. در این روز تواضع، بردباری و محبت اهورامزدا را ستایش و زن را به‌عنوان نشانه‌ای از این صفت‌های ایزد نکوداشت می‌کردند. از طرف دیگر امشاسپند سپندارمذ، الهه باروری و زایش در زمین نیز هست و به همین سبب این روز را روز زن در زمان ایران باستان می‌دانستند.

از آداب این روز پوشیدن لباس‌های فاخر و زیبا توسط زنان و بر تخت نشستن و فرمانروایی بانوان در منزل بوده است. محبت و عشق مفاهیم اصلی این جشن بودند و در سال‌های اخیر نیز در فرهنگ ایرانی از این روز با نام روز عشق یاد می‌شود. در حال حاضر نیز زرتشتیان این روز را با عنوان روز زن و مادر برگزار می‌کنند و در بعضی شهرها مانند یزد و روستاهای اطراف آن، این مراسم باشکوه بسیار برپا می‌شود.

سپندارمذ معادل روز ولنتاین در فرهنگ ایرانی است. در واقع، حدود دو هزار سال پیش از آن که نماد ولنتاین ظهور پیدا کند، قوم آریایی‌ها روزی را به‌عنوان روز عشق یا سپندار‌مذگان نامیدند. واژه «سپندار‌مذ» لقب ملی زمین محسوب می‌شود و به‌معنای گسترش‌دهنده، فروتن و نماد عشق است. زمین افراد را بدون توجه به زشتی و زیبایی آن‌ها نگاه می‌کند و مثل مادری با‌محبت آن‌ها را در دامان خود پروش می‌دهد. پسوند‌«گان» نیز در لغت به‌معنی جشن است و از‌این‌رو «سپندار‌مذگان» به جشن روز زمین و عشق شناخته می‌شود.

تقویم مناسبت های ایران باستان

در زمان ایران باستان گاه شمارهای مختلفی رواج داشتند. گاه شمار زرتشتی ایران باستان از معروف‌ترین تقویم‌های ایرانیان بود که ۱۲ ماه ۳۰ روزه داشت. در تنظیم این تقویم از گاه شمار بابلی‌ها و مصری‌ها الهام گرفته بودند، اما پس از به قدرت رسیدن هخامنشیان این تقویم تغییر کرد. در حدود ۳۰۰ سال طول کشید تا این تقویم به‌شکل نهایی خود در بیاید و از زمان پادشاهی داریوش به بعد، استفاده از تقویم ایرانی-دینی مزدیسنا در ایران رواج پیدا کرد.

در گاه شمار زرتشتی ایران باستان، نام ماه‌ها به نام ایزدان زرتشتی بود. در میان کتیبه‌های باقی مانده از هخامنشیان نیز، نشانه‌هایی از تقویم باستانی ایران و تقسیم‌بندی آن به چشم می‌خورد. در این تقویم شبانه روز را به پنج گاه تقسیم کرده‌اند و هر ۳۰ روز یک ماه نامیده می‌شود. بنابراین هرسال ۱۲ ماه دارد و پنج روز در پایان سال اضافه می‌ماند. مناسبت‌های تقویم ایران باستان شامل جشن‌های ماهانه، گاهنبار و جشن هرمز در نخستین روز هر ماه می‌شد.