چرا بعد از بیدار شدن دچار گمگشتگی مکانی میشویم؟
چرا بعد از بیدار شدن دچار گمگشتگی مکانی میشویم؟
یافتههای پژوهشهای اخیر نشان میدهد بروز لحظات کوتاه گیجی پس از بیدار شدن از خواب که گاه تا حدود ۳۰ ثانیه ادامه دارد، میتواند مانع از تشخیص فوری محیط اطراف شود. این تجربه که با عنوان «گیجی مکانی موقت» یا «عدم فعالیت خواب» شناخته میشود، پدیدهای نسبتاً رایج به شمار میآید.
این وضعیت معمولاً در مرحله گذار از خواب عمیق یا رویاهای شفاف به بیداری رخ میدهد؛ زمانی که بخشهای مختلف مغز با سرعتی یکسان فعال نمیشوند. نواحی مرتبط با هوشیاری، حافظه کوتاهمدت و جهتیابی فضایی هر یک با تأخیر متفاوتی از حالت خواب خارج میشوند و همین ناهماهنگی، احساس سردرگمی کوتاهمدت را بهدنبال دارد.
این فاصله زمانی کوتاه حتی در محیطهای کاملاً آشنا نیز میتواند احساس گمگشتگی و ناتوانی در تشخیص مکان را ایجاد کند.
احتمال بروز این حالت تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
• خواب ناکافی یا منقطع که مانع از انتقال روان میان حالتهای مختلف ذهنی میشود
• استرس و اضطراب روانی که توانایی مغز برای سازگاری سریع را کاهش میدهد
• بیدار شدن ناگهانی با صدای زنگ ساعت یا صداهای بلند، یا خوابیدن در محیطی ناآشنا
• رویاهای شفاف که ممکن است مرز میان خیال و واقعیت را در لحظه بیداری کمرنگ کنند
اگرچه این وضعیت در اغلب موارد خوشخیم تلقی میشود، متخصصان توصیه میکنند در صورت تکرار مداوم، طولانی شدن دورههای گیجی یا همراهی آن با علائمی مانند سردرد شدید، اختلال پایدار حافظه یا کاهش تمرکز در طول روز، موضوع جدی گرفته شود.
در چنین شرایطی، مراجعه به پزشک میتواند به بررسی دقیقتر و اطمینان از نبود مشکلات زمینهای در سلامت عمومی کمک کند.
کارشناسان تأکید میکنند که بیشتر افراد با چند نفس عمیق و اختصاص دادن چند ثانیه به مغز برای سازماندهی مجدد اطلاعات، میتوانند پیش از آغاز فعالیتهای روزانه از این حالت گذرا عبور کنند. به گفته آنها، مغز انسان معمولاً توانایی بالایی در بازگشت سریع به وضعیت طبیعی خود و حفظ تعادل میان دنیای رویا و واقعیت بیداری دارد.
