رازهای درخشان عمیق‌ترین زخم ماه
رازهای درخشان عمیق‌ترین زخم ماه
پژوهشی تازه نشان می‌دهد که حدود ۴٫۳ میلیارد سال پیش، یک سیارک عظیم از سمت شمال به ماه برخورد کرد و حوضهٔ عظیم قطب جنوب-ایتکن را پدید آورد.
به گزارش نیوزلن و به نقل از سای‌تک‌دیلی، این کشف، نظریه‌های پیشین دربارهٔ جهت برخورد را رد کرده و حاکی از آن است که آوارهای ناشی از این برخورد، که از اعماق درون ماه به سطح پرتاب شده‌اند، همچنان در این منطقه مدفون‌اند.
گفته می‌شود هنگامی که فضانوردان ماموریت‌های آرتمیس ناسا در نزدیکی قطب جنوب ماه فرود آیند، به منطقه‌ای غنی از شواهد دربارهٔ چگونگی شکل‌گیری ماه دسترسی خواهند داشت.
این امکان از پژوهشی تازه به رهبری «جفری اندروز-هانا»، دانشمند سیاره‌شناسی دانشگاه آریزونا، سرچشمه گرفته است. این مطالعه، نگاهی نو به منشأ آشوبناک ماه ارائه می‌دهد و توضیح می‌دهد چرا دو سوی ماه تا این حد متفاوت‌اند.
سوی دور ماه پر از دهانه‌های برخوردی است، در حالی که سوی نزدیک، که از زمین دیده می‌شود و محل فرود آپولو در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ بود، صاف‌تر و تیره‌تر است.
حدود ۴٫۳ میلیارد سال پیش، زمانی که منظومهٔ شمسی هنوز در حال شکل‌گیری بود، سیارکی عظیم به سوی دور ماه برخورد کرد و حوضهٔ قطب جنوب-ایتکن را ایجاد نمود.
این حوضه، که بزرگ‌ترین دهانهٔ شناخته‌شده در سطح ماه است، حدود ۱۹۳۰ کیلومتر از شمال به جنوب و ۱۶۱۰ کیلومتر از شرق به غرب امتداد دارد. شکل کشیدهٔ این حوضه نشان می‌دهد که سیارک با زاویه‌ای غیرمستقیم به ماه برخورد کرده است.
تیم اندروز-هانا با مقایسهٔ شکل این حوضه با دیگر دهانه‌های بزرگ در سیارات و قمرهای منظومهٔ شمسی دریافت که این دهانه‌ها معمولاً در جهت حرکت جسم برخوردکننده باریک‌تر می‌شوند و شکلی شبیه قطرهٔ اشک یا آووکادو پیدا می‌کنند.
بر این اساس، یافته‌های این پژوهش باور دیرینه‌ای را که سیارک از جنوب آمده بود، رد می‌کند. شواهد نشان می‌دهند که سیارک از شمال نزدیک شده، زیرا حوضه در سمت جنوب باریک‌تر است.
به گفتهٔ اندروز-هانا، بخش جنوبی یا «پایین‌دامنه» دهانه باید لایه‌های ضخیمی از موادی را که از اعماق ماه به بیرون پرتاب شده‌اند در خود جای داده باشد، در حالی که بخش شمالی یا «بالادامنه» آوار کمتری دارد. این ویژگی، قطب جنوب را به بهترین مکان برای مطالعهٔ بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین حوضهٔ برخوردی ماه تبدیل می‌کند، جایی که فضانوردان آرتمیس می‌توانند مواد مدفون از درون ماه را کاوش کنند.
تحلیل‌های توپوگرافی، ضخامت پوسته و ترکیب سطحی ماه شواهد بیشتری برای برخورد از سمت جنوب ارائه می‌دهند. این نتایج همچنین سرنخ‌هایی دربارهٔ ساختار داخلی ماه و تکامل آن در طول زمان فراهم می‌آورند.
گفته می‌شود که ماه اولیه در اثر انرژی آزادشده هنگام شکل‌گیری‌اش ذوب شد و اقیانوسی از ماگما سطح آن را پوشاند.
با تبلور این اقیانوس ماگمایی، مواد معدنی سنگین به سمت پایین غرق شدند و گوشتهٔ ماه را تشکیل دادند، در حالی که مواد معدنی سبک‌تر پوسته را ساختند.
اما برخی عناصر، از جمله پتاسیم، عناصر کمیاب خاکی و فسفر، که به اختصار «کریپ» نامیده می‌شوند، از گوشته و پوستهٔ جامد کنار گذاشته شده و در مایعات نهایی اقیانوس ماگمایی متمرکز شدند.
اندروز-هانا توضیح می‌دهد: «اگر قوطی نوشابه‌ای را در فریزر بگذارید، متوجه می‌شوید که با جامد شدن آب، شربت ذرت با فروکتوز بالا تا آخر مایع باقی می‌ماند و در آخرین بخش‌های مایع متمرکز می‌شود. در ماه نیز اتفاق مشابهی برای کریپ رخ داد».
با سرد شدن اقیانوس ماگمایی طی میلیون‌ها سال، پوسته و گوشته به‌تدریج جامد شدند و لایهٔ نازکی از مایع غنی از کریپ بین آن‌ها باقی ماند.
این مواد غنی از کریپ و عناصر تولیدکنندهٔ گرما به دلایلی در سوی نزدیک ماه متمرکز شدند و فعالیت‌های آتشفشانی شدیدی را به دنبال داشتند که دشت‌های آتشفشانی تیره‌ای را ایجاد کردند که از زمین به شکل «چهرهٔ ماه» دیده می‌شود.
