فوبوس و دیموس؛ رویای روسیه برای تسلط بر قمرهای مریخ
فوبوس و دیموس؛ رویای روسیه برای تسلط بر قمرهای مریخ
ماموریت «فوبوس–گرانت» روسیه که در سال ۲۰۱۱ با هدف کاوش قمر فوبوس آغاز شد، یکی از مهم‌ترین رویدادها در تاریخ برنامه‌های فضایی این کشور به شمار می‌رود. این پروژه بلندپروازانه با هدف جمع‌آوری نمونه از سطح فوبوس و بازگرداندن آن به زمین طراحی شده بود؛ تلاشی که قرار بود بازگشت روسیه به مأموریت‌های بین‌سیاره‌ای پس از چند دهه وقفه را رقم بزند.
به گزارش نیوزلن، با وجود این، شکست نهایی فوبوس–گرانت، بار دیگر دشواری‌های سفرهای اعماق فضا را آشکار کرد؛ از مشکلات فنی و نرم‌افزاری گرفته تا موانع ژئوپلیتیکی که همچنان گریبان‌گیر صنعت فضایی روسیه است.
مأموریتی که به شکست انجامید
فضاپیمای فوبوس–گرانت که توسط آژانس فضایی روسیه (روسکاسموس) ساخته شد، در تاریخ ۹ نوامبر ۲۰۱۱ از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان پرتاب گردید. مأموریت اصلی آن، جمع‌آوری مواد از سطح فوبوس و انتقال نمونه‌ها به زمین برای بررسی‌های علمی بود؛ هدفی که در صورت موفقیت، می‌توانست نخستین نمونه بازگشتی از قمر مریخ باشد و اطلاعات ارزشمندی درباره تاریخ منظومه شمسی ارائه دهد.
اما تنها ساعاتی پس از پرتاب، مأموریت با شکست روبه‌رو شد. فضاپیما اگرچه به مدار پایین زمین رسید، اما نتوانست موتورهای خود را برای ادامه مسیر به سوی مریخ فعال کند. این مشکل به یک خطای نرم‌افزاری در سامانه کنترل پرواز نسبت داده شد؛ خطایی که احتمالاً تحت تأثیر پرتوهای کیهانی یا قطعات معیوب سخت‌افزاری تشدید شده بود.
با وجود تلاش‌های متعدد برای اصلاح نقص از راه دور، ارتباط با فضاپیما به طور مداوم قطع و وصل شد و در نهایت مأموریت محکوم به شکست گردید. در ژانویه ۲۰۱۲، فوبوس–گرانت به جو زمین بازگشت و بر فراز اقیانوس آرام متلاشی شد. این حادثه نزدیک به ۱۷۰ میلیون دلار زیان مالی برای روسیه به همراه داشت و ضربه‌ای جدی به اعتبار روسکاسموس وارد کرد.
مطلب مرتبط: آیا 3I/ATLAS یک کاوشگر فرازمینی است؟ کشف یک مهمان اسرارآمیز در منظومه شمسی
چشم‌انداز بازگشت به فوبوس
پس از این ناکامی، روسیه در سال ۲۰۱۲ پروژه‌ای تحت عنوان «فوبوس–گرانت ۲» معرفی کرد و پرتاب آن را در دهه ۲۰۲۰ میلادی هدف‌گذاری نمود. هرچند این برنامه به دلیل چالش‌های مالی، تحریم‌های غرب و جنگ اوکراین با وقفه مواجه شد، اما مقامات روسی همچنان بر احیای مأموریت تأکید دارند.
در سال ۲۰۲۴ بحث‌هایی درباره همکاری با چین و ادغام اهداف فوبوس در استراتژی‌های کلان فضایی روسیه مطرح شد. بر اساس برنامه اعلام‌شده روسکاسموس برای سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۰، مطالعاتی پیرامون فوبوس ادامه دارد و احتمال تعیین زمان‌بندی جدید برای مأموریت بازگشت نمونه وجود دارد.
چرا فوبوس اهمیت دارد؟
کارشناسان بر این باورند که پرتاب یک مأموریت تازه به فوبوس ممکن است تا سال ۲۰۳۰ انجام شود. این مأموریت می‌تواند با استفاده از فناوری‌های نوین پیشرانش و هوش مصنوعی، مسیرهای ایمن‌تری را برای بازگشت نمونه‌ها تضمین کند.
علت تمرکز روسیه بر فوبوس، نه فقط اهداف علمی، بلکه مزایای لجستیکی و راهبردی آن است. این قمر کوچک با قطر تقریبی ۲۲ کیلومتر، گرانش بسیار ضعیفی دارد که عملیات فرود و برخاستن را نسبت به مریخ بسیار ساده‌تر می‌کند. همچنین انرژی مورد نیاز برای بازگشت از فوبوس به زمین به مراتب کمتر از یک مأموریت مستقیم به مریخ است.
از منظر علمی، ترکیب فوبوس می‌تواند سرنخ‌هایی درباره تاریخچه مریخ، منابع آب و حتی خاستگاه‌های احتمالی حیات در منظومه شمسی آشکار سازد. به علاوه، دانشمندان معتقدند ذرات گرد و غبار فوبوس ممکن است حاوی موادی از سطح مریخ باشد که بررسی آن‌ها بدون انجام مأموریت مستقیم به سیاره سرخ امکان‌پذیر است.
مطلب مرتبط: شراره‌های خورشیدی؛ ۶٫۵ برابر داغ‌تر از آنچه که می‌پنداشتیم
رقابت جهانی و جایگاه روسیه
در حالی که ناسا و چین با مأموریت‌های مریخی خود موفقیت‌های چشمگیری کسب کرده‌اند، روسیه تلاش دارد با تمرکز بر فوبوس جایگاه مستقلی برای خود در اکتشافات فضایی تثبیت کند. این مسیر به روسیه امکان می‌دهد از رقابت مستقیم با پروژه‌های مریخ‌نوردهای آمریکایی فاصله گرفته و در عوض روی هدفی متمایز تمرکز کند.
همزمان، ژاپن نیز با مأموریت MMX قصد دارد نمونه‌هایی از فوبوس به زمین بازگرداند که نشان‌دهنده اهمیت روزافزون این قمر در برنامه‌های فضایی بین‌المللی است.
جمع‌بندی
با وجود شکست تاریخی فوبوس–گرانت در سال ۲۰۱۱، روسیه هنوز از رؤیای خود برای کاوش قمرهای مریخ دست نکشیده است. فوبوس برای دانشمندان روسی نه تنها یک مقصد علمی ارزشمند، بلکه سکوی پرشی برای مأموریت‌های انسانی آینده به مریخ محسوب می‌شود. اگرچه موانع مالی و سیاسی همچنان پابرجاست، اما برنامه‌های در دست بررسی نشان می‌دهد که فوبوس همچنان جایگاهی کلیدی در راهبرد فضایی روسیه دارد و می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در کشف اسرار کیهانی ایفا کند.
