کشف سیاره شبیه زمین در فاصله ۴۰ سال نوری

به گفته محققان این سیاره که کشف آن مدیون ماهواره بررسی سیارات فراخورشیدی گذران یا «تِس» (TESS) است، ۱.۱ برابر زمین است و می‌توان گفت که به زمین یا زهره در منظومه شمسی شباهت دارد. این سیاره فراخورشیدی در عین حال به قدری به ستاره‌اش نزدیک است که هر سال آن تنها ۱۲.۸ روز زمینی طول می‌کشد و ستاره آن نیز با توجه به اینکه تنها یک‌چهارم خورشید است، حرارت کمتری دارد. این بدان معنا است که این سیاره، با وجود آنکه در فاصله نزدیک (معادل تنها هفت درصد از فاصله بین خورشید و زمین) به ستاره‌اش قرار گرفته، همچنان در منطقه قابل سکونت منظومه سیاره‌ای خود قرار دارد که دانشمندان اصطلاحا از آن با نام «ناحیه گُلدی‌لاکس » یا کمربند حیات یاد می‌کنند.

کمربند حیات به زبان ساده، به منطقه‌ای در اطراف یک ستاره گفته می‌شود که نه خیلی گرم و نه خیلی سرد است و آب مایع می‌تواند در آن وجود داشته باشد و به پیدایش حیات کمک کند. البته دانشمندان هنوز نمی‌توانند با اطمینان بگویند که آیا این سیاره فراخورشیدی اتمسفر دارد یا نه، از این رو نمی‌توان قاطعانه گفت که این سیاره سکونت‌پذیر است.

اما آنچه برای پژوهشگران جالب توجه است، این است که این سیاره فراخورشیدی که در حال گذر از مقابل ستاره مادرش مشاهده شد، بسیار به زمین نزدیک است. البته برای رسیدن به آن حتی با سرعت نور نیز ۴۰ سال زمان نیاز است اما در مقیاس‌های نجومی، این فاصله بسیار نزدیک به شمار می‌رود.

اصولا دانشمندان این گونه سیارات فراخورشیدی را با استفاده از روش «گذر» پیدا می‌کنند که با عبور این سیارات از مقابل ستاره‌شان (و در نتیجه، کاهش یا افت نوری که از ستاره می‌رسد) به‌ دست می‌آید. محققان بر اساس ماهیت این گذر می‌توانند ابعاد و سایر جزئیات این سیارات را تخمین بزنند.

سیارات فراخورشیدی به سیار‌ه‌هایی فراتر از منظومه شمسی ما گفته می‌شود. این سیارات مجموعه‌‌هایی پراکنده از سیارات را شامل می‌شوند. برخی از این سیارات مانند مشتری غول‌های گازی‌اند اما به دلیل اینکه گردش‌ آن‌ها به دور ستاره‌شان در مقایسه با گردش عطارد به دور خورشید، در فاصله مداری نزدیک‌تری انجام می‌شود، بسیار داغ‌اند. برخی نیز غول‌های یخی‌اند؛ در حالی که بعضی دیگر ممکن است سیارات آبی پوشیده از اقیانوس باشند و برخی دیگر حتی ممکن است پوششی از ابر و باران داشته باشند.

دانشمندان از دهه ۱۹۹۰ به این سو هزاران مورد از این سیارات را کشف کرده‌اند. دانش سیارات فراخورشیدی در حال حاضر طرز تفکر دانشمندان در مورد گیتی و جایگاه ما در آن را تغییر داده است. دانش سیارات فراخورشیدی با پرتاب تلسکوپ فضایی جیمز وب در دسامبر ۲۰۲۱ به دوران جدیدی وارد شد. تاکنون بیش از پنج هزار سیاره فراخورشیدی کشف شده‌اند که بیشتر آن‌ها سیاراتی بزرگ‌تر به اندازه مشتری یا نپتون‌اند.

تلسکوپ‌های رصد سیارات فراخورشیدی مانند ماهواره نقشه‌بردار فراخورشیدی گذرا ناسا، «تس» (Tess)، که از زمان پرتاب آن در سال ۲۰۱۸ بیش از دو هزار سیاره فراخورشیدی را کشف کرده است، اغلب این سیارات را از طریق رصد آن‌ها در فاصله بسیار نزدیک از ستاره‌شان پیدا می‌کند.

ماهواره تِس نمی‌تواند تصویر مستقیم یک سیاره دور را تشخیص دهد اما می‌تواند از زاویه دیدش، افت میزان درخشندگی یک ستاره دوردست را در زمانی که یک سیاره از مقابل آن ستاره عبور می‌کند، اندازه‌ بگیرد. چنین عبوری یک گذر نامیده می‌شود و اساسا این روش یافتن سیارات فراخورشیدی در بین دانشمندان به عنوان روش «گذر» (transit) شناخته می‌شود.

احتمال وجود حیات در گلیز ۱۲‌بی چقدر است؟
میزان تابش دریافتی سیاره گلیز ۱۲‌بی حدود ۸۵ درصد تابشی است که سیاره زهره از خورشید دریافت می‌کند. از این رو دانشمندان می‌گویند دمای سطح این سیاره در مقایسه با سیاره زهره بسیار پایین‌تر است.

نکته دیگر این است که قرار گرفتن یک سیاره در کمربند حیات تضمینی بر این نیست که آن سیاره حتما میزبان حیات باشد. نمونه بارز آن زمین و زهره است که هر دو در منطقه قابل سکونت خورشید واقع شده‌اند اما می‌دانیم که زمین میزبان حیات است اما زهره برای حیات چون جهنم است.

 بررسی پژوهشگران بر اساس مطالعه نشانه‌های اولیه تحقیقات اخیر حاکی از آن است که اگر این سیاره اتمسفر داشته باشد، جو آن نسبتا رقیق خواهد بود. به گفته دانشمندان، این بر خلاف تصور ممکن است خبر خوبی باشد. به گفته دانشمندان، برخی سیارات اتمسفری بسیار ضخیم از هیدروژن دارند که کل سیاره را پوشش می‌دهد. آن‌ها می‌گویند این لایه گاز بسیار ضخیم در واقع کاملا برعکس، برای سکونت‌پذیری خبر بدی است.

با در نظر گرفتن فراوان بودن کوتوله‌‌های سرخ در کهکشان راه شیری، می‌توان امیدوار بود که سیارات پیرامون این گونه ستارگان محل‌های مناسبی برای شکل‌گیری حیات باشند.

کوتوله‌های سرخ ممکن است ده‌ها یا صدها برابر بیشتر از خورشید ما عمر کنند و این نشان می‌دهد که حیات احتمالی روی چنین سیاراتی زمان بیشتری برای توسعه و تکامل در اختیار دارد.

 با این حال، دانشمندان می‌‌گویند که همه خبرها و شرایط درباره این سیاره فراخورشیدی امیدوارکننده نیستند. به گفته پژوهشگران، کوتوله‌های سرخ از ستاره ما یعنی خورشید بسیار وحشی‌ترند و از نظر مغناطیسی بسیار فعال‌اند و شراره‌های تابیده‌شده از آن‌ها می‌توانند اتمسفر این سیارات را از بین ببرند و آب مایع را حتی در مناطق قابل‌سکونت بجوشانند. با این حال دانشمندان می‌گویند که در حال حاضر، کوتوله سرخی که سیاره گلیز ۱۲ بی به دور آن می‌گردد، نسبتا آرام است و این می تواند خبر خوبی باشد.

دانشمندان با اشاره به اینکه هنوز درباره این سیاره ابهامات زیادی وجود دارد، می‌افزایند که تلسکوپ فضایی جیمز وب (JWST) در آینده فرصتی برای بررسی بیشتر جو این سیاره در اختیارمان خواهد گذاشت و تازه آن وقت می‌توان با اطمینان بیشتری درباره وضعیت حاکم بر این سیاره فراخورشیدی سخن گفت.