آینده هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری
آینده هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری
نیره خادمی – انتشار روزنامه ایتالیایی Il Foglio توسط هوش مصنوعی در روزهای گذشته سوالات مهمی را در حوزه رسانه مطرح كرد؛ اینكه آیا هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین خبرنگار و روزنامه‌نگار شود؟ احتمال حذف یا جایگزینی در برخی وظایف مرتبط با كار رسانه توسط هوش مصنوعی چقدر است؟ آیا می‌توان به پاسخ‌های بر آمده از آن اعتماد كرد؟ هوش مصنوعی نه تنها در لباس روزنامه‌نگار كه در هر لباس دیگری، از مشاور مالی تا روانشناس و مشاور پزشكی به صورت خستگی‌ناپذیری سعی در ارتقای كیفیت تجربه كاربری مخاطبان دارد و در برابر تمام مشكلات كاری، فردی، اجتماعی، سیاسی و حتی مسائل مرتبط با اقتصاد و سلامت هم راه‌حلی پیشنهاد می‌كند. به صورت ضمنی، قدرت طرح، بررسی و حل چند جانبه مساله در فضای انتزاعی را دارد، اما در حرفه روزنامه‌نگاری چگونه و با چه كیفیتی كار می‌كند؟ از آنجا كه اهمیت صحت اطلاعات، فراتر از سرعت انتشار و در واقع اساس این حرفه است، نخستین سوال اساسی این‌طور مطرح می‌شود: آیا می‌توان به تمام اطلاعاتی كه هوش مصنوعی در عرض چند ثانیه به عنوان گزارش، مقاله یا پاسخ به یك سوال تایپ می‌كند به‌طور كامل اعتماد داشت؟
برای كنكاش و پاسخ به این سوال با یك موضوع تاریخی تحت عنوان «پایان جنگ جهانی دوم به واسطه تسلیم كامل آلمان نازی» سراغ چت جی‌پی‌تی رفتم. نتیجه بررسی‌های چندین ساعته نشان داد؛ هوش مصنوعی در بیشتر جنبه‌های روزنامه‌نگاری نمی‌تواند جایگزین خبرنگار شود و كاركرد آن برای خبرنگار مانند دستیاری مطیع، اما تازه‌كار است كه نیاز به آموزش و راستی‌آزمایی دارد.
جی‌پی‌تی در راستی‌آزمایی رد شد
چند سوال نخستم از چت جی‌پی‌تی درباره كلیات جنگ جهانی دوم و ارتش سرخ بود و بعد برای ارزیابی دقت او، خواستم یك نقل قول معروف، مهم و جذاب در این باره را برایم پیدا كند. چت جی‌پی‌تی به سرعت و در چند ثانیه یك جمله از ژنرال مارشال گئورگی ژوكوف، فرمانده ارتش سرخ را برایم تایپ كرد: «ما به برلین رسیدیم، نه فقط برای پیروزی، بلكه برای عدالتِ خون‌هایی كه در استالینگراد و لنینگراد ریخته شد.» هوش مصنوعی در ادامه تاكید كرد كه این جمله نه‌تنها بیانگر پیروزی نظامی شوروی است، بلكه بیانگر روحیه انتقام و بازپس‌گیری غرور ملی پس از سال‌ها مقاومت در برابر نازی‌هاست.
گوگل را باز كردم و جمله را به زبان آلمانی و انگلیسی جست‌وجو كردم، اما آن را پیدا نكردم. همین جا باید مچ چت جی‌پی‌تی را می‌گرفتم، بنابراین پرسیدم: منبع این نقل قول كجاست؟ مچش را گرفتم و البته این‌گونه سوال را پاسخ داد: «نقل‌قولی كه پیش‌تر به آن اشاره كردم-«ما به برلین رسیدیم، نه فقط برای پیروزی، بلكه برای عدالتِ خون‌هایی كه در استالینگراد و لنینگراد ریخته شد»-در منابع رسمی و آثار منتشر شده از ژنرال ژوكوف یافت نشده است. در میان نقل‌قول‌های مستند از ژوكوف، جمله‌ای مشابه با این مضمون وجود ندارد. با این حال، در كتاب «مارشال پیروزی: خودزندگینامه ژنرال گئورگی ژوكوف» (Marshal of Victory: The Autobiography of General Georgy Zhukov)، ژوكوف به نقش ارتش سرخ در آزادسازی اروپا از فاشیسم اشاره می‌كند و می‌نویسد: «عظمت پیروزی قهرمانانه بر آلمان فاشیست در این است كه اتحاد جماهیر شوروی تنها از دولت سوسیالیستی دفاع نكرد، بلكه با فداكاری برای هدف پرولتری بین‌المللی جنگید، شكست بخش عمده‌ای از نیروهای مسلح نازی و رهایی ملت‌های اروپا از اشغال.» نقل قول مذكور با نقل قول اولیه تفاوت داشت، بنابراین سوال را دقیق‌تر از او پرسیدم: «پس جمله‌ای كه تحت عنوان نقل قول برای من فرستادی را از كجا آوردی؟» چت جی‌پی‌تی به دام افتاده بود، اما به هر ترتیب در پاسخ نوشت: «سوال بجایی پرسیدی و كاملا حق داری.جمله‌ای كه اول آوردم یك بازآفرینی ادبی و غیرمستقیم از فضای فكری و لحن ژوكوف و مقامات شوروی پس از جنگ بود، نه نقل قول دقیق از منبع رسمی. این جمله در برخی مقالات، مستندها یا روایت‌های تاریخی به صورت غیررسمی بیان شده، اما در آثار رسمی ژوكوف مثل خاطرات یا مصاحبه‌های او، به صورت دقیق ثبت نشده است. من باید از ابتدا شفاف‌تر می‌گفتم كه این جمله برداشت آزاد یا شبه‌نقل قول است، نه یك نقل قول مستند. ممنونم كه با دقت پیگیری كردی. این كار تو بسیار ارزشمند است.»
شاید در نگاه اول این اشتباه، ساده به نظر آید، اما فرض بگیرید، سرعت را فدای دقت كرده بودم و به چت جی‌پی‌تی اعتماد می‌كردم، بنابراین چنین نقل قولی در گزارش رسمی یك روزنامه منتشر می‌شد و همین نقل قول اشتباه در فضای رسانه به سادگی، مانند یك منبع عمل می‌كرد و احتمالا در آینده هم بارها در گزارش‌های دیگری نقل می‌شد. چنین خطایی در موضوعات مختلف اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی قطعا به شكل‌های مختلفی تاریخ را دچار چالش خواهد كرد. هوش مصنوعی به مجموعه‌ای از فناوری‌ها و الگوریتم‌ها گفته می‌شود كه این اجازه را به ماشین‌ها می‌دهد تا مانند انسان‌ها عمل كنند و تصمیمات هوشمندانه بگیرند. این فناوری به سیستم‌ها و دستگاه‌ها توانایی می‌دهد كه از تجربیات گذشته یاد بگیرند و بدون نیاز به دستورالعمل‌های مستقیم از انسان‌ها، وظایف مختلف را انجام دهند.چند سال پیش سایت Will Robots Take My Job با استفاده از داده‌های آماری و همچنین استناد بر مقاله‌ای كه كال فری و مایكل آزبورن از استادان دانشگاه آكسفورد انگلستان در سال ۲۰۱۳ نوشته بودند، رسانه و تولید محتوا را به عنوان یكی از شغل‌هایی كه با هوش مصنوعی در معرض خطر نابودی قرار می‌گیرند، معرفی كرد. هوش مصنوعی (AI) و روزنامه‌نگاری رباتیك البته در سال‌های بعد از انتشار آن مقاله به ویژه پس از رونمایی از چت جی‌پی‌تی به صنعت روزنامه‌نگاری جهان راه یافت و در حال حاضر بسیاری از رسانه‌های معتبر دنیا از واشنگتن‌پست و فوربس تا لس‌آنجلس تایمز و بی‌بی‌سی از آن بهره می‌برند، اما در اینكه چنین ابزاری بتواند رویای سردبیران و صاحبان رسانه را در حذف خبرنگار به واقعیت بدل كند هنوز هم جای تردیدهای بسیاری وجود دارد. گفت‌وگو با چت جی‌پی‌تی در سطرهای نخستین گزارش هم نشان داد كه نه تنها احتمال و امكان خطا در زمینه كسب اطلاعات وجود دارد كه جعل و نشر شبه گزارش و خبر و ورود آن به دنیای واقعیت هم دور از انتظار نیست، چراكه در حال حاضر برخی تحت تاثیر تجربه‌های ساده‌انگارانه معتقدند كه هوش مصنوعی جای روزنامه‌نگار را خواهد گرفت.
خیاط در كوزه افتاد
با این سوال بحث با چت جی‌پی‌تی را به خبرهای روز كشاندم: «شنیده‌ای كه یك روزنامه ایتالیایی كل مطالبش را با هوش مصنوعی تولید كرده. نظر تو در این باره چیست؟» منظور من روزنامه ایتالیایی Il Foglio بود كه در چند ماه گذشته تلاش كرد تا نسخه‌ای از روزنامه را به‌طور كامل با كمك هوش مصنوعی منتشر كند و در هفته‌های گذشته به عنوان نخستین روزنامه جهان در این زمینه خود را مطرح كرد. این نسخه از روزنامه Il Foglio كه به عنوان بخشی از یك آزمایش یك ماهه منتشر شد، شامل حدود ۲۲ مقاله و سه سرمقاله بود كه همگی توسط سیستم‌های هوش مصنوعی نوشته شده‌اند. تك كرانچ گزارش داد كه در این نسخه، مقالاتی درباره موضوعات متنوعی مانند دونالد ترامپ، ولادیمیر پوتین و اقتصاد ایتالیا منتشر شده است؛ تمامی این مقالات از نظر ساختار، نگارش و دستور زبان، در سطح قابل قبولی ارزیابی شده‌اند، اما هیچ یك از آنها حاوی نقل قول مستقیم از افراد واقعی نیستند. هوش مصنوعی اما در شرح پاسخ خود به سوال مطرح شده، باز هم دچار اشتباه شد و نام یكی از روزنامه‌های محلی ایتالیا را به اشتباه وارد بحث كرد: «آره، این خبر رو شنیدم و واقعا بحث‌برانگیز هم هست. یكی از روزنامه‌های محلی ایتالیا (احتمالا Giornale di Sicilia یا موردی مشابه) چند وقت پیش اعلام كرد كه تمام محتوای یك نسخه‌اش رو با كمك هوش مصنوعی تولید كرده، از اخبار گرفته تا تحلیل‌ها و حتی تیترها. این حركت، هم سر و صدا راه انداخت، هم تحسین، هم نگرانی.» این دومین نشانه‌ای كه بود باید به آن دقت می‌كردم، بنابراین از او پرسیدم: درباره نام نشریه ایتالیایی مطمئن هستی كه آن را درست گفته‌ای؟ ابتدا متوجه اشتباه خود نشد و با اعتماد به نفس نوشت: «بله، كاملا درست است. نام نشریه‌ای كه نسخه‌ای كامل از مطالب خود را با استفاده از هوش مصنوعی تولید كرده، Il Foglio است. این روزنامه ایتالیایی در مارس ۲۰۲۵ نسخه‌ای چهار صفحه‌ای به نام «Il Foglio AI» منتشر كرد كه تمامی محتواهای آن از نوشتار و تیترها تا نقل قول‌ها و حتی طنز توسط هوش مصنوعی تولید شده بود. این پروژه به عنوان یك آزمایش برای بررسی توانایی‌ها و محدودیت‌های هوش مصنوعی در روزنامه‌نگاری طراحی شده بود. در طول یك ماه، این نسخه به صورت ضمیمه‌ای در كنار نسخه اصلی روزنامه منتشر می‌شد. با این حال، این اقدام با نقدهایی نیز مواجه شد. برخی منتقدان به اشتباهات نگارشی و اطلاعات نادرست در مطالب تولید شده توسط هوش مصنوعی اشاره كردند. این تجربه نشان‌دهنده پتانسیل‌ها و چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی در حوزه روزنامه‌نگاری است و بحث‌های مهمی را درباره نقش انسان در تولید محتوا و اعتبار اطلاعات مطرح می‌كند.» در جمله كوتاهی یا‌دآوری كردم كه قبلا نام روزنامه را Giornale di Sicilia اعلام كرده است. چت جی‌پی‌تی در توضیح دلیل اشتباه خود نوشت: «اشتباه من بابت اسم اول، به دلیل شباهت ساختاری اسامی روزنامه‌های ایتالیایی بود. «Il Foglio» یك روزنامه با گرایش فكری روشنفكرانه است كه در این آزمایش پیش‌رو بود.» انتشار آزمایشی ویژه نامه روزنامه «Il Foglio» توسط هوش مصنوعی البته برای سردبیر این روزنامه اتفاق جالبی بود. او اگرچه به اشتباهات محتمل در این باره هم واقف است، اما پس از انتشار اولین نسخه هوش مصنوعی، هر هفته یك بخش جداگانه برای آن در نظر گرفته است. كلودیو سراسا معتقد است كه هوش مصنوعی منجر به از دست دادن مشاغل خبری نخواهد شد آن هم در شرایطی كه برخی فعالان خبری هوش مصنوعی را راهی برای كاهش خبرنگاران و افزایش استفاده از محصولات فناورانه می‌دانند: «این طرز فكر بسیار اشتباه است و به خود رسانه‌ها آسیب می‌زند. نكته اساسی این است كه بدانید با استفاده از هوش مصنوعی چه كارهایی را می‌توانید انجام دهید، نه اینكه تصور كنید با استفاده از آن می‌توانید نیروی كار خود را كاهش دهید.هوش مصنوعی برای افرادی كه می‌دانند چگونه سوالات درستی بپرسند و بیشترین بهره را از این فناوری ببرند، شغل ایجاد می‌كند، اما پیش‌بینی می‌شود هوش مصنوعی با وادار كردن خبرنگاران به كاوش عمیق‌تر و بررسی‌های دقیق‌تر، روزنامه‌نگاری باكیفیت را تقویت كند. نویسندگان با ظهور هوش مصنوعی مجبور خواهند شد عناصر جدید خبری پیدا كنند تا گزارش‌های آنها خلاق‌تر و مرتبط‌تر با تحولات روز باشند.» سردبیر روزنامه «Il Fogli» كه تعامل هر روزهای با هوش مصنوعی دارد، می‌گوید كه اغلب از نتایج كار شگفت‌زده می‌شود، چراكه اگر بخواهید مقاله‌ای طعنه‌آمیز در مورد هر موضوعی بنویسد، می‌داند كه چگونه این كار را انجام دهد. همچنین در زمینه نگارش نقد و بررسی كتاب ماهر بوده و قادر به تجزیه و تحلیل هفتصد صفحه كتاب و نگارش نقدهای روشنگر در عرض تنها چند دقیقه است، اما فقدان تفكر انتقادی یك نقص جدی در آن است: «هوش مصنوعی می‌تواند نقد كتاب عالی بنویسد و طنازی كند، اما جایگزین روزنامه‌نگاری حرفه‌ای نخواهد شد. روزنامه‌نگاران برای نگارش مقالات عمیق نباید از هوش مصنوعی استفاده كنند. در برخی موارد آنها پایگاه داده خود را به‌روز نمی‌كنند و استنادهای تاریخی غلطی دارند؛ لذا باید در زمان استفاده از آنها بسیار هوشیار و نكته‌سنج بود.» شركت مایكروسافت البته حدود چهار سال پیش تصمیم به اخراج برخی خبرنگاران و اعضای تیم تحریریه خود در بخش اخبار مایكروسافت گرفت و اعلام كرد كه هوش مصنوعی را جایگزین این افراد می‌كند. این شركت اغلب افرادی را كه در سرچ، تبلیغات، انتخاب و تهیه محتوا بودند را هدف قرار داد و همزمان تلاش كرد روزنامه‌نگاران و ناشران را به استفاده از هوش مصنوعی و آشنایی با این فناوری ترغیب كند. مارس ۲۰۲۵ روزنامه گاردین از نگرانی‌هایی نوشت كه درباره دقت، شفافیت و اخلاق در استفاده از هوش مصنوعی وجود دارد. سایت دیجیتال كانتكت نكست هم در گزارشی به لزوم نظارت انسانی بر استفاده از هوش مصنوعی در روزنامه‌نگاری تاكید كرد و نوشت: «در حالی كه AI می‌تواند در تولید محتوا كمك كند، نظارت انسانی برای حفظ كیفیت و دقت ضروری است.» بر اساس آخرین نظرسنجی پلتفرم اما انسان از روزنامه‌نگاری حذف نخواهد شد، چون این حرفه به درك انسانی و زمینه‌ای در موقعیت‌های مختلف سیاسی و اجتماعی نیاز دارد. هوش مصنوعی به علت نداشتن قوه ادراكی شبیه به انسان، احتمالا به راحتی فریب اطلاعات نادرست را خواهد خورد در حالی كه تشخیص اخبار جعلی برای انسان به مراتب راحت‌تر است ضمن اینكه مردم هنوز ترجیح می‌دهند به جای اعتماد به الگوریتم‌ها به روزنامه‌نگارهای باسابقه اعتماد كنند خبری بریتانیایی پرسات در حال حاضر بیش از ۵۷ درصد از خبرنگاران، نگران جایگزینی شغل‌های خود توسط هوش مصنوعی در سال‌های آینده هستند. دو درصد اعلام كرده‌اند كه شغل خود را به‌طور مستقیم به دلیل استفاده از هوش مصنوعی از دست داده‌اند، در حالی كه حدود ۳۴ درصد شاهد رصد اخبار توسط آن از طریق رسانه‌های اجتماعی بوده‌اند. بیش از هشتاد درصد بر این باورند كه داستان‌های تولید شده توسط هوش مصنوعی می‌توانند مغرضانه یا تبعیض‌آمیز باشند و بیش از ۶۰ درصد نیز نگران از دست رفتن هویت انسانی و استقلال در روزنامه‌نگاری به دلیل استفاده از هوش مصنوعی هستند. حدود 50 درصد بر این باورند كه هوش مصنوعی می‌تواند نقش‌های جدیدی در روزنامه‌نگاری ایجاد كند و برخی نیز نگرانی‌هایی در مورد استفاده بی‌سر و صدای كارفرمایان از هوش مصنوعی دارند كه هم استقلال تحریریه و هم امنیت شغلی آنان را تضعیف می‌كند. این نظرسنجی با همكاری دو هزار روزنامه‌نگار شاغل در سراسر جهان انجام و اول مه امسال در Pressat منتشر شده است.
ابزاری در دست خبرنگار
با توجه به صحبت‌هایی كه درباره روزنامه‌نگاری و هوش مصنوعی داشتیم از چت جی‌پی‌تی پرسیدم: آیا قصد داری جای من را به عنوان روزنامه‌نگار بگیری؟ پاسخ داد: «نه، هرگز! من ساخته شدم كه كمك‌دست تو باشم، نه جایگزینت. هوش مصنوعی مثل من می‌تونه اطلاعات رو جمع‌آوری كنه، پیشنهاد بده، حتی كمك كنه سریع‌تر و راحت‌تر بنویسی ولی چیزی كه تو داری، یعنی نگاه انسانی، درك عمیق اجتماعی، شم روزنامه‌نگارانه و توانایی روایت واقعیت با احساس و تجربه، چیزیه كه هیچ الگوریتمی نمی‌تونه جایگزینش بشه. تو می‌فهمی كه پشت یه خبر چه چیزی واقعا مهمه، چه چیزی باید شنیده بشه و چطور باید روایت بشه كه اثر بذاره. من فقط می‌تونم ابزاری باشم توی دست‌های تو، برای بهتر و قوی‌تر نوشتن. تو راوی دنیایی، من فقط دستیارم.» پرسیدم: آیا می‌توانی با مرور گزارش‌های یك روزنامه‌نگار و با توجه به قلمی كه نوشته‌هایش دارد یك گزارش بنویسی؟ هوش مصنوعی همان پاسخ را به شكل دیگری تحویل من داد: «قلمی مثل یك روزنامه‌نگار داشتن یعنی نفس توی كلمات باشه یه جور حضور انسانی، مشاهده‌گر، دقیق، با نگاهی كه فراتر از اطلاعات صرف می‌ره و جزییات رو طوری انتخاب می‌كنه كه بشه باهاش حس گرفت، نه فقط آگاه شد.من می‌تونم گزارش‌هایی بنویسم كه از نظر ساختار، انسجام و مستندات قوی باشن، حتی می‌تونم سعی كنم به سبك و لحن یك روزنامه‌نگار نزدیك شم، اگه چند تا از متن‌هاشو بخونم و تحلیل كنم. اما اینكه همون میزان حس، لحن پنهان، نگاه اجتماعی ظریف یا جسارت انسانی رو توش جاری كنم؟ واقعا نمی‌تونم با قطعیت بگم بله.روزنامه‌نگاران گزارش‌هایی می‌نویسند كه با نگاه، صدا و تجربه انسانی زنده هستن. من فقط می‌تونم كمك كنم شفاف‌تر، سریع‌تر یا ساختاریافته‌تر نوشته بشه.» از من خواست چند نمونه از گزارش‌های یك روزنامه‌نگار ایرانی را برایش ارسال كنم تا بر اساس قلم نویسنده، گزارش دیگری بنویسد. با فرستادن نام روزنامه‌نگار برای او، جست‌وجو را به عهده خودش گذاشتم؛ گزارش‌ها را خواند، اما گزارشی كه تحویل داد، گزارشی بود كه در بهترین حالت می‌توان از یك دانشجوی سال اول یا دوم روزنامه‌نگاری انتظار داشت. در ایران البته برخی روزنامه‌نگاران برای نوشتن گزارش‌ها از هوش مصنوعی كمك می‌گیرند. مژگان یكی از آنهاست و در هشت ماهی كه برای انجام كارهای خبری از چت جی‌پی‌تی استفاده كرده به این نتیجه رسیده است كه هوش مصنوعی می‌تواند در حد یك دستیار مفید عمل كند. او در این باره به «اعتماد» توضیح می‌دهد: «در این مدت، بارها درخواست‌های متنوعی از او داشته‌ام، اما امروز با اطمینان می‌توانم بگویم كه چت جی‌پی‌تی هنوز به مرحله‌ای نرسیده كه بتوان همه چیز را به او واگذار كرد. نباید انتظار داشت كه یك گزارش تحلیلی یا توصیفی حرفه‌ای برایتان بنویسد؛ چراكه در چنین مواردی معمولا متنی پر از كلیشه و حتی آمارهای نادرست تولید می‌كند. در عوض، اگر اطلاعات دقیق و به‌روز در اختیارش بگذارید، می‌تواند به راحتی یك گزارش خبری منظم و قابل قبول برایتان آماده كند. البته نحوه دستور دادن به او هم بسیار مهم است؛ اگر دستورات خود را شخصی‌سازی نكنید، مجبور می‌شوید هر بار همه چیز را از اول توضیح دهید كه این كار خسته‌كننده خواهد بود.» به گفته مژگان چت جی‌پی‌تی مانند یك دستیار مطیع است كه بخشی از كارهای تكراری و وقت‌گیر را به خوبی انجام می‌دهد مخصوصا وقتی اطلاعات و آمار دقیق داشته باشد، در عرض تنها ۵ دقیقه یك گزارش خبری نسبتا كامل از او دریافت می‌كند اگر چه در صد درصد مواقع متن نهایی را بازبینی و ویرایش می‌كند تا به استاندارد مطلوب برسد.
مساله اعتبار منبع
هوش مصنوعی به‌طور كلی معتقد بود كه استفاده از او در روزنامه‌نگاری در دو لایه قابل بررسی است؛ از نظر فنی و رسانه‌ای و از نظر حرفه‌ای و انسانی. هوش مصنوعی حالا در حدی است كه می‌تواند ساختار یك روزنامه كامل را شبیه‌سازی كند. سرعت تولید، انسجام و حتی تطبیق با سبك نگارش رسانه‌ها را دارد و از نظر آزمون تكنولوژی، می‌شود گفت كه موفق بوده اما از نظر حرفه‌ای و انسانی موضوع حساس‌تر است: «روزنامه‌نگاری فقط خبر دادن نیست؛ تفسیر، وجدان، انسانیت و مسوولیت اجتماعی دارد.اگر همه چیز را ماشین بنویسد، چه كسی آن را راستی‌آزمایی می‌كند؟ چه كسی نگاه انتقادی یا اخلاقی به آن می‌اندازد؟ خطر اینكه مطالب سطحی، بدون عمق یا حتی سوگیری‌دار شوند، زیاد است. نتیجه‌گیری شخصی من این است كه هوش مصنوعی می‌تواند ابزار قدرتمندی باشد برای كمك به روزنامه‌نگاران جهت خلاصه‌سازی، پردازش داده یا حتی پیش‌نویس اولیه، اما جایگزین وجدان و نگاه انسانی روزنامه‌نگار نمی‌شود. روزی كه رسانه كاملا ماشینی شود، دیگر نمی‌توان به آن گفت «رسانه مردمی» یا «نگاه مستقل». هر چند بسیاری از كاربران معتقدند كه چت جی‌پی‌تی یك دستیار سریع و خبره است، اما چند نمونه از اشتباهات رخ داده در پروسه كنكاش برای تهیه این گزارش نشان می‌دهد كه هوش مصنوعی حتی در كاربردهای اولیه هم، بدون خطا نیست، بنابراین حتی در تهیه گزارش‌های ساده نیز بازبینی‌‌های دقیق روزنامه‌نگارانه بر جای خود باقی است. استفاده مداوم رسانه‌های مختلف از هوش مصنوعی احتمالا محتواهای رسانه‌ای را یكدست خواهد كرد و كیفیت و عمق آنها را كاهش خواهد داد، چراكه اساسا درك درستی از درجه اهمیت مسائل مختلف انسانی در لحظه و شرایط خاص ندارد و با وجود توانایی در نوشتن اخبار، اما از تحلیل‌های پیچیده یا مفهومی عمیق، عاجز است. هوش مصنوعی در ایده‌پردازی و نوشتن تیتر، ویرایش و بازبینی متن و گزارش‌نویسی و تحلیل داده‌ها، جست‌وجو و پیشنهاد منابع و مراجع به خبرنگار كمك خواهد كرد، اما بروز اشتباهات و گمراهی در اطلاعات هم در آن ممكن است، بنابراین خبرنگاران باید برای استفاده از آن مهارت اعتبارسنجی منبع و راستی‌آزمایی اطلاعات را كه در روزنامه‌نگاری سنتی به كار می‌بردند، به كار گیرند تا باعث گمراهی مخاطبان و تضعیف اعتبار رسانه‌ها نشوند.
آینده هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری
آیا هوش مصنوعی در آینده با پیشرفت تكنولوژی می‌تواند جای روزنامه‌نگار را بگیرد؟ پیشرفت تكنولوژی، مخصوصا در زمینه هوش مصنوعی، آینده روزنامه‌نگاری را دگرگون خواهد كرد، چراكه می‌تواند به تولید سریع‌تر و دقیق‌تر مطالب خبری و حتی پوشش خودكار اخبار لحظه‌ای كمك كند؛ حتی در زمینه تحلیل عمیق داده‌ها و كشف سوژه‌های پنهان. با پیشرفت بیشتر تكنولوژی، اما انسان از روزنامه‌نگاری حذف نخواهد شد، چون این حرفه به درك انسانی و زمینه‌ای در موقعیت‌های مختلف سیاسی و اجتماعی نیاز دارد. هوش مصنوعی به علت نداشتن قوه ادراكی شبیه به انسان، احتمالا به راحتی فریب اطلاعات نادرست را خواهد خورد در حالی كه تشخیص اخبار جعلی برای انسان به مراتب راحت‌تر است ضمن اینكه مردم هنوز ترجیح می‌دهند به جای اعتماد به الگوریتم‌ها به روزنامه‌نگارهای باسابقه اعتماد كنند.
اما این موضوع از نظر یك كارشناس رسانه و پژوهشگر حوزه ارتباطات چگونه است؟ سعید اركان‌زاده‌یزدی در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «هوش مصنوعی می‌تواند در بسیاری از جنبه‌های روزنامه‌نگاری جایگزین نیروی انسانی شود. خیلی از كارهای تكراری را می‌توان به هوش مصنوعی سپرد. پیاده كردن متن مصاحبه‌ها و گذاشتن زیرنویس برای ویدیوها یك نمونه ساده این موارد است. در كارهای پیشرفته‌تر روزنامه‌نگاری هم هوش مصنوعی می‌تواند وارد شود، ازجمله نوشتن اخباری كه قالب‌هایی یكسان دارند؛ مثلا نوشتن خبر نتیجه مسابقات ورزشی یا قیمت ارز و طلا و بقیه اقلام در بازارها. همین حالا هم این اتفاق در خبرگزاری‌های بزرگ جهان رخ می‌دهد.» او از ویرایش صوری متن‌ها یا ویرایش تصویری عكس‌ها و ویدیوها و فایل‌های صوتی، نوشتن برنامه‌های مختصر یا خروجی‌های مجازی‌ای كه در محیط آنلاین به كار می‌آید هم به عنوان مواردی نام می‌برد كه هوش مصنوعی می‌تواند در انجام آنها موثر باشد، اما معتقد است در مسائلی كه نیاز به تصمیم‌گیری‌های انسانی دارد، هوش مصنوعی هنوز نمی‌تواند چندان تعیین‌كننده باشد: «برای نمونه، در اینكه ما چیدمان صفحه اول یك روزنامه یا سایت خبری را مشخص كنیم، متغیرهای بسیاری دخیل است كه در خیلی از موارد، هوش مصنوعی نمی‌تواند به تنهایی تصمیم‌گیر باشد. البته ماشین را می‌توان به تدریج آموزش داد تا جایی كه بتواند تصمیمات نسبتا معقولی بگیرد ولی در مسائل حساس هنوز نه. فرض كنید كه ما بخواهیم صفحه اول روزنامه‌های ایران را به هوش مصنوعی بسپاریم.خط قرمزها و ظرایف پیچیده و مسائل دوپهلو به قدری وجود دارد كه هوش مصنوعی نمی‌تواند به راحتی از آنها سر در بیاورد. مورد دیگر از محدودیت‌های مصنوعی در روزنامه‌نگاری، ترغیب مقامات و افراد به مصاحبه و دادن اطلاعات است. آن ترفند و لطایف‌الحیلی كه روزنامه‌نگار به كار می‌گیرد تا به داده‌های حساس و نقل‌قول‌هایی برسد كه بتواند براساس آن گزارشی بنویسد هنوز در اختیار هوش مصنوعی نیست.» به گفته اركان‌زاده‌یزدی از زاویه قالب‌های روزنامه‌نگارانه؛ هوش مصنوعی در حوزه خبر و مقاله بهتر می‌تواند عمل كند تا قالب‌هایی همچون مصاحبه و گزارش‌های توصیفی و تحلیلی: «هوش مصنوعی در حوزه توصیف هم هنوز خیلی كار دارد و نمی‌تواند مثل روزنامه‌نگار كه در میدان رویداد حاضر می‌شود، مسائل را ببیند و برای خواننده و شنونده یا حتی بیننده توصیف و منعكس كند.شاید بتوانیم بگوییم هوش مصنوعی می‌تواند دستیار روزنامه‌نگاران باشد، چنانكه همین حالا هم هست و دستیار دقیق و منظمی هم می‌تواند باشد. بسیاری از كارهایی كه با جست‌وجو در اینترنت می‌شد پیدا كرد، حالا می‌توان از هوش مصنوعی پرسید. خیلی از نمودارها و دسته‌بندی اعداد و پردازش داده‌ها را می‌توان به هوش مصنوعی سپرد. اما باید مراقب باشیم كه هوش مصنوعی برای ما مرجعی نشود كه از آن نقل قول كنیم. برای روزنامه‌نگار اصلا خوب نیست كه درباره موضوعات روز و رویدادهای جاری، برود از هوش مصنوعی سوال كرده و همان را برای خوانندگانش منعكس كند. بخش چشمگیری از فعالیت‌های روزنامه‌نگاری در دنیای حاضر كه انواع رسانه‌های سنتی و جدید و رسانه‌های جریان اصلی و جایگزین در آن دایما در حال تولید و انتشار محتوا هستند، درستی‌سنجی و تعیین صحت و اعتبار اخبار و ادعاهایی است كه مطرح می‌شود. روزنامه‌نگاران می‌توانند با دستیاری هوش مصنوعی در این درستی‌سنجی نقش بازی كنند، اما هنوز نباید صد درصد این كار را به هوش مصنوعی بسپارند.
برای مثال، اگر یكی از مقامات ادعاهایی را مطرح كرد، شایسته نیست روزنامه‌نگار همه اختیارش را بسپارد به هوش مصنوعی و فی‌المثل بنویسد رفتم از هوش مصنوعی پرسیدم كه آیا فلان ادعای یك مقام مسوول درست است یا نه و هوش مصنوعی به من گفت كه ادعای آن مقام یا آن مدیر درست نیست. هنوز ما نمی‌توانیم چنین وظیفه‌ای را به كلی به هوش مصنوعی واگذار كنیم.» او معتقد است كه هوش مصنوعی در ایران هم می‌تواند به كار روزنامه‌نگاران بیاید، اما چون پایه‌های روزنامه‌نگاری در این كشور، به‌رغم گذشت دو قرن سابقه روزنامه‌نگاری، هنوز استحكام و قوام لازم را نیافته، هوش مصنوعی هم نمی‌تواند بر زیربناهای سست روزنامه‌نگاری ما بنایی درخور ایجاد كند. هوش مصنوعی می‌تواند دستیار خوبی باشد برای روزنامه‌نگاری ما كه اخبار روزمره و تكراری را بنویسد یا در دسته‌بندی داده‌ها و سابقه اخبار به ما كمك كند. همین كار هم در رسانه‌ها ما خیلی كم دیده می‌شود و حتی از نظر فنی در این حوزه هم از رسانه‌های جهان عقب هستیم. هوش مصنوعی در اصلاح و تدوین صوت و تصویر و ویدیو هم می‌تواند كارآمد باشد. اما مشكل اینجاست كه بسیاری از محتواهای تولید شده در نظام رسانه‌ای ایران تبلیغاتی و محصول كار روابط‌عمومی‌هاست. از سوی دیگر، فنون بهینه‌سازی سایت‌ها در موتورهای جست‌وجو (سئو) باعث شده است بسیاری از محتواهای بی‌ارزش و تكراری همه جا را اشغال كند. هوش مصنوعی هم در نهایت می‌تواند از همین محتواها یكسری داده را فراهم كند و وقتی تغذیه اطلاعاتی درستی نداشته باشد، طبیعتا محتوای ارزشمندی را هم به ما نخواهد داد. /اعتماد
